An Kamote kan Asuwang

Dati habo akong magkakan nin kamote na sadiri kan asuwang ta baka ako maging sarong asuwang man. Iyo iyan an pagtubod kan mga aki sa tuyong mapuesto nin inasuwang na kamote sa mirindalan. Taon 1965, ako nag iidad pa sanang 11 anyos, kan kabiton ako ni Tatay Tancio, agom ni Mama Pulen na sakuyang Lolahon, ta makiki kale daa kami nin kamoteng inasuwang, o idtong inaapod na indelible, iyan an klase nin kamote na masapog, asin tunay na masiram. Kaya siya inaapod na inasuwang ta iyo ini an paboritong kutkoton kan mga asuwang kaya sa pagliwanag kan aldao, pirmeng mainit an payo kan mga paratanom nin kamote sa ogbos na an tada, ta an laman pig lalay na kan mga asuwang na yaon man sana sa saindang kapalibotan. Pero may mga istorya an mga gurang na bikolano na kaya daa masiramon an kamoteng indelible ninhuli sa sarong palihon na sa panahon daa nin pagtanom kan kamote, an paratanom na mag agom iyo an magtitinabangan sa pag tambon nin daga sa ogbos kan kamote. An malomoy na daga, gigibohan nin labot na kakagan kan ogbos, pero dai dapat mag usar nin ibang bagay arog kan sundang o kawayan, imbes an ipapan labot sa daga iyo an “armamento” ni Papay sa tabang ni Mamay. Kaya sa maghapon na pagtanom nin kamote, naging kaugalian kaidto na si Papay dai dapat mag sulot nin Kalson asin pirme na sanang pugol pugol an malaboy asin medyo ginagatulan na “armamento”, (minsan inaapod ining Manoy). An masiram na “inasuwang na kamote” kaidtong 1965 iyo an tanom sa badang ni Gurang Castillo (alyas Sangkayaw ta ini halangkaw na gurang) na pinsan ni Tatay Tancio, na samuyang pig dagusan para maghagad kan masiram na kamote. An biyahe kaidto pasiring sa Cararayan, iyo an pag baklay hale sa Barrio kan Del Rosario, maagi sa mga tanuman, malukso sa mga creek asin mga madoot na dalan sagkod na maabot an pinaka sentro kan Cararayan. Kan maka abot kami sa sentro kan Cararayan, malinaw pa sa sakuyang memorya, an kagayonan kan saiyang kapalibutan. Kadikiton pa sana an mga harong na gibo sa kahoy asin tiklad, mahihiling an mga berdeng pananom, mga gulayon, mga frutas, asin mga manok na nagtuturuka sa kapalibotan. An harong ni Gurang Castillo, solo-solo, sa tahaw nin mga tinanom na kamote, sadit sana pero malinigon, an salog’ derecho sa daga, mayong fuertahan , anas bukas kaya an doros amihan mafreskong naglalaog sa bahay kubo ni Gurang Castillo. An kahiwasan kan mga buklod na daga kan Cararayan ta nahiling ko kaidto an tubig sa ibaba kan mga bukid bukid kan lugar. Yaon sa harayo an saro o duwang harong ta kadikit pa an mga tawo sa Cararayan, na garo bagang arog kan mga mahiwas na kadagaan sa mga pilikula ni John Wayne asin ni Anthony Quinn na an setting garong baryo kan Mexico. An nakapalibot ki Gurang Castillo iyo an kadakol na mga aking babae, na iyo an pig sugo na mag preparar nin masiram na pangodtohan ta yaon kami na saindang mga pinsan asin bisita. Nag abre nin sarong lata nin sardinas na pig gisa sa ogbos kamote. Naging masiram an karakanan ta anas karamotan ta kan panahon an sardinas sarong panira nin “milyonaryo” o idtong yaon sa alta sosyedad. Pagkatapos kan pangodtohan, duman na kami pig pabayaan na mag kale nin inasuwang na kamote. Sa kada pagluwas kan kamote hale sa irarom kan daga, garong bulawan an sakuyang paghiling sa mga ini ta tunay an na’gom kan indileble lalo na kun ini pig labunan asin pig kakagan nin kinudkod na niyog na iguang brown sugar, lalo siyang masiram kun iguang mainit na barako nin kape sa mirindalan. Nagpuli kami ni Tatay tancio na bitbit an sarong ba’yong na pano nin kamoteng indelible, o inaapod kaidto bilang “inasuwang” alagad first class an siram kan siring na akamote.