KALANDRAKAS (KULTURA, HISTORYA, TATARAMON)
Rosalio R. Imperial, Sr.
Si Rosalio Roya Imperial, Sr. ((4 Septyembre 1902 – 20 Peb. 1978) tolong beses nagin alkalde kan Siyudad nin Naga, nagbuhis kan aki niyang Junior kan panahon nin Gera, asin dikit an nakakaaram, siya an saro sa pinakadakul na sinurat sa tataramon na Bikol.
Siya sarong edukador, parasurat, peryodista, asin politiko.
== Edukasyon/Karera ==
Nagpoon pag’adal sa Seminario Conciliar de Nueva Caceres (ngonyan, Holy Rosary Minor Seminary). Pakagadan kan saiyang ama, siya naghubo pag’adal sa Camarines Sur High School asin tinapos niya an sekundarya sa Camarines Norte High School kun saen siya an valedictorian.
Duman nagin siyang paratukdo asin nagin principal ngani sa Labo Elementary School (1925-1926) asin sunod nagin principal man sa Indan Elementary School (1926-1927).
Alagad, siya inapod ni Fr. Luis Dimarumba na maghubo na sa Naga ta magtabang sa pagbilog kan Camarines Sur Catholic Academy (1927), na iyo an pinu’nan pagtugdas kan Ateneo de Naga. Sa CSCA, siya pignombrahan principal asin school registrar.
Kan 1931, manta na principal igdi sa CSCA, nagkandidato para bise-alkalde kan munisipyo nin Naga, Camarines Sur. Siya guminana. Kan 1935, nagdimitir na siya sa CSCA asin nag’empleo sa Buro de Planta y Industria (1936-1940).
Kan 1940, siya nagkandidato para Alkalde kan Naga, CS. Sabi niya si Presidente Manuel Quezon pig’anduyogan siya sa saiyang kandidatura, mala ta tina’wan pa siyang Php 12,000, alagad, an nagastos niya uminabot daang Php 19,000. Sulit man daa an kaugmahan niya ta nadaog niya si kalaban niyang si Jose Ojeda IV sa olagwad na botong 1,036. Nagtukaw siyang alkalde Enero 1, 1941.
== Ikaduwang Gerang Pankinaban ==
Naglaog an Hapon sa Naga kan Des. 14, 1941 na siyang gayo an nakatukaw na Alkalde. Nagtago siya sa Pacol alagad nakua siya kan Hapon. Nagtago naman siya sa Palasyo kan Arsobispo asin ta dinakop an Junior niya ta pinapatuga’ kun haen siya. Nagadan na sana sa sobrang kastigo kan Hapon, dai siya itinuga kan Junior niya. Ini daa an pinakamamundong panahon sa buhay niya.
Paglaog kan mga Amerikano, siya an pignombrahan na Alkalde kan Mayo 7, 1945 asin nagin opisyal ini kan pinirmahan saiyang nombramiento ni Pres. Sergio Osmena. Nagsirbe siya bilang alkalde sundo Hulyo 19, 1947.
Pagkatapos kaidto, nagin siyang empleyado sa Senado ta kaugos niyang amigo si Eulogio Rodriguez. Kan Septyembre 1959, nagbalik siya sa Naga asin dai niya mahuna-huna pignombrahan naman siyang kasalida sa nakatukaw na alkaldeng si primohon niyang si Monico Imperial, Sr. ta pinagsuspinde ni Pres. Carlos Garcia.
Kan siya empleyado sa Buro de Planta y Industria (1937-1939), nagkua siyang kurso sa abogasya sa Manila College of Law alagad naabot niya lang terser anyo. Sa parehong kolehiyo, nagkua siyang kurso sa Ingles, Literature and Composition asin mga unit sa Journalism.
== Mga pagsurat ==
Siya nagin editor sa peryodiko lokal na ‘’Bikolandia’’ (1928), Contributing Editor sa “Sanghiran nin Bikol” (1927-1931), editor kan ‘’Bicol Independent” (1947), editor sa peryodikong “Bugkos”, bureau chief sa magasin na “Bicolandia” (1954-1960), asin posikit na parasurat man sa “Kalendaryong Bicol” asin sa “Bicol Star”.
Uya pa an kadakul-dakul na napalagda niyang mga publikasyon:
“Nobela / Osipon: Principe Wilfredo asin An Sirang Bulawan, Haxeng Arthur asin An Mesa Redonda, Princesa Florenda asin An Pitong Mongan, Don Juan del Mundo de la Austria, Principe Amed Al Camel, Jose Vendido, Tablante de Ricamonte, Cabayong Tabla, Blandino Villafranca, Don Juan Tiñoso, Siete Infantes de Lara, Macetas na Adelfa, Celia asin Balagtas, Rodrigo de Villas, Principe Ludovico, Principe Durante, Princesa Cloriana Princesa Florenia, Maria Alimango, Bernardo Carpio, Princesa Marina, Blanca Nieves, Aladino, Trabiata Trobador, Mag Amang Pobre, Guillermito, Vicente Antonio, Doce Pares, Felizardo.
Relihiyoso: Milagro asin Buhay ni San Vicente Ferrer, Milagro asin Buhay ni Nstra.Sra. de Peñafrancia, Milagro asin Buhay ni Nstra. Sra. de Salvacion, Pasion Flos Santorum, Martir del Golgota, Tronco del Mundo, Ten Commandments (Bicol), Arca ni Noe, Hadeng Salomon, Padre Juan asin Beata Maria, Mga Novena.
Sari-saring Tokda (Pinalis hale Ibang Tataramon, asbp.): Noli Me Tangere, El Filibusterismo, Primer Constitucion, Evolucion can Bandera, Gomburza, Arte sa Pagbulong, Robinson Crusoe, Shorab asin Rostum, Gamgam na Adarna, Negociante sa Venice, Tolong Muskiteros, Les Miserables, Conde Sa Monte Cristo, William Tell, Romeo asin Julieta, Viaje Ni Simbad, Macbeth, Ben Hur, Silas Marner, Samson asin Delila, Hamlet, Robin Hood, Arabian Nights, Cinderella,
Obra Lingwistika, asbp: Diccionariong Bicol; Gramaticang Bicol; Vocabulario, Synonym Antonym (Bicol); Riddles, Idioms sa Tataramon na Bicol; Guia de Conversaciones: Bicol-English-Castila; Mga Bayaning Filipino; An 15 Martires Bicolano; Rawitdawit nin Puso; Mga Tigsik; Cutad nin Puso; Surat nin Pagkamoot; How to Write Love Letters; Agrangay nin Puso; Cabatiran sa Pagbulang; An Dama; Pangaturogan asin Cahologan; Prognostico; Talisman; Abecedario.”
== Pag’onra ==
Kan Agosto 14, 2004 an siyudad nin Naga nagtao saiya nin gawad postuma huli sa serbisyo niya bilang alkalde kan siyudad, na sa plake ini an nakaag: «An Proud Ako Tower simbolo kan samuyang pag’apresyar sa mga taga-mana ni dainang Hon. Rosalio R. Imperial, Sr., na an saiyang arogan na buhay sa serbisyo publiko komo nagin sarong alkalde nagseserbing inspirasyon sa syudad sa saiyang paglakaw sa progreso..”
Sources:
Biografia Can Autor, sa “inside front cover” kan ‘’’Rawitdawit Nin Puso’’’. Cecilio Publications. 1970.
# Mga Pahayag asin Osipon ni Rosalio R. Imperial, Sr. (Sep. 30, 1976)
# Kalendaryong Bikol. Cecilio Publications. 1960.1962.1963.1969.1970.1975
# Retrato ni Rosalio Imperial Ginuno sa p. 35 kan Official Penafrancia Souvenir Program , Sept. 20-21 1941
# Pahayag asin osipon ni Emeterio N. Imperial, aki ni Rosalio Imperial, Sr. (Peb. 27, 2009)
(An artikulong ini binase niya sa saiyang artikulo sinurat sa Wikipedyang Bikol)