SURAT KI FATHER

Dear Father, Saro sa na-oobserbahan ko sa mga panahon na ini iyo an pagdagdag kan mga kaso nin ‘suicide’. Dakul an nahuhulog sa ‘depression’. Tano daw po ini? Ano daw an puedeng gibohon. Minagalang, Connie Dear Connie, Tama an saimong obserbasyon. An presenteng panahon, kun ikukumpara sa mga nakaagi, dakul na an pagbabago. Sa pag-asenso kan satuyang mga kagamitan asin kan satuyang buhay, may mga bagay na madali nang makua. An pinag-aagihan kan mga jovenes ngonian, bako nang pareho an sakit kan mga 1950’s o 1970’s. Sa mga nasyon na mauswag, madaling makua an mga bagay. An henerasyon ngonian Sarong epekto kaini, iyo an inaapod kan iba na ‘soft generation’ –matapo na henerasyon. An mga kaakian daa na dai tuod sa pagsakit, sa kadificilan asin pagtios –mas madali magsuko kun nakakasabat nin mga kadificilan. Ata ngani sa mga orog na mauswag na nasyon arog kan Switzerland, South Korea, etc. –dakul an mga kaso nin ‘depression’ asin dakul man an kaso nin ‘suicide’. Alagad, limitado an paghiling na ini asin bakong marhay an magtao nin ‘label’ sa mga tawo. An buhay nin tawo bakong simpleng makina asin dai man nangangahulugan na huli ta iba na ang panahon, iba na man an boot kan mga jovenes. An realidad, bako sanang sarong rason an nagtutulod sa desisyon kan sarong tawo. An mga nangayari sa komunidad, sosyedad o sa laog kan familia bako sana daa nin sarong causa. An kamugtakan nin tawo kumplikado (complex). Dagdag pa kaini, an panahon niato ngonian kumplikado an dakul na aspeto kan buhay. Yaon an dakul na daing kasegurohan (uncertainties). Ata ngani saro sa mga ipinagtutulod sa pagpadakula asin pagtokdo sa mga kaakian asin jovenes ngonian iyo an inaapod na ‘relisiency’ o ‘adversity quotient.’ Ini an kakayahan na atubangon an mga kadificilan sa buhay. Ini an kakayahan na dai tulos magsuko sa tahaw nin mga pagsubok; an kakayahan na mahiling an kahulugan kan mga hamon sa buhay. Asin, ini an kakayahan na magbangon liwat kun napapadapla o napapadungkal. 3 P’s Sabi nin sarong psychologist na si Martin Seligman, saro sa nakaka-ulang sa pagbuhat o pagpoon guiraray gikan sa sarong makanos na pangyayari, krisis o trahedya iyo and tolong ‘P’: (1) personalization – an pagtubod o paghona na kita an may sala; (2) pervasiveness – an pagtubod o paghona na an trahedya makakaapekto sa bilog asin gabos na aspeto kan satong buhay; (3) permanence – an pagtubod o paghona na an mga epekto o ‘aftershocks’ kan trahedya daing katapusan. Halimbawa baga, dai ka nakapasar sa sarong Board Exam, o naaksidente an tugang mo, o may nangyari sa familia nindo; an enot –iyo an paghona na ika an may sala asin an pagbasol mo sa sadiri mo daing katapusan. Ikaduwa, an paghona na an sarong pangyayaring ini maaapektuhan an gabos ng aspeto kan buhay mo -an ag-adal mo, pati an mga ‘relationships’ mo, pati an trabaho asin mga pangarap mo. An ikatolo, na an mga epekto kaini pang-habang buhay o habang buhay kan magsasapo kan mga epekto kaini. Igua nin sarong libro na sinurat ni Sheryl Sandberg asin Adam Grant, an titulo “Option B. Facing Adversity, Building Resilience and Finding Joy” (Alfred Knopf, 2017). Puede mo ining basahon, igua nin mas halawig na paliwanag kaini. (see p. 16) Susog sa mga pag-adal dakul an nakakabangon nin mas madali kun nahihiling ninda na an saindang mga kadificilan, bako sinda an may sala; na ini dai man makakaapekto sa bilog o gabos na aspeto kan saindangng buhay, asin na bako man pang-habang buhay an mga epekto kaini. Marhay na dai mahulog sa tolong ‘P’ na ini. Kaya marhay na maka-‘move-on’. GRIT Igua man nin sarong libro na bunga nin pag-adal, an titulo ‘GRIT’. An kagsurat si Angela Lee—Duckworth. (Scribner, 2016) Igua man siyang TED Talk na makukua sa youtube. An sabi niya kaipuhan na maformar sa mga kaakian, mga jovenes asin maski sa mga gurang an ‘GRIT’ – ini ‘passion’ asin ‘perseverance’: na dai tulos magsuko; na makanood magka-igua nin inaapod na ‘long-term goals’; na mahiling an buhay na sarong ‘marathon’, kaya kaipuhan an ‘stamina’ o resistensya. Bako ining madali. Sabi niya, mayo nin madaling pormula sa pagtukdo kaini. Alagad dati na niatong itinotokdo sa mga kaakian asin jovenes an konsepto kan ‘sipag asin tiyaga.’ Kaipuhan na balikan niato ini. Presensya Alagad, dai man lugod niato malingawan na bako sana ini an pundasyon kan kakayahan na atubangon an mga hamon kan buhay. An presensya asin pagmangno kan mga magurang, familia o mga personang nagmamakulog iyo an pinakamarhay na elemento tanganing mabawasan an mga kaso nin ‘depression’ asin ‘suicide.’ Dakul kan mga kaso arog kaini, an pagmati ninda solo sana sinda; mayo na nin nakakasabot sainda; mayo na nin makakatabang sainda. Kaya man kaipuhan man na kita magin sensitibo sa mga arog kaining kamugtakan. Dakul man nin nahuhulog digdi huli kan sarong traumatic na pangyayari, halimbawa biktima nin rape, violence, o naloko, etc. Igua man iba na igua nin ‘genetic predisposition’. Asin igua iba na nahuhulog digdi huli kan saindang palibot (environment). An pagkasuruhay kan familia; an pagdakula kan mga aki na mayo nin mga magurang -dakula an epekto kaini sa mga kaakian. Makamundo na sa paghanap niato nin kuarta para sa familia, dakul man an naisasakripisyo niato. Igua man nin dakulang epekto an social media, an kakulangan kan pagtukdo nin mga values na nagpapakusog kan karakter nin tawo. An nagmomoot na familia, nagpapadangat na mga magurang asin mga tugang, mga amigo o amiga na nagmamakulog -ini dakulang tabang tanganing maatubang niato an mga kadificilan sa buhay. An Pagtubod niato Siring man na dai kita makalingaw sa Dios –na yaon an danay na tabang asin pag-antabay. An pagkalingaw sa Dios, bihirang masambitan sa mga modernong pag-adal. Alagad para sato bako sana an katotoohan na gikan sa rason (reason), kundi man an katotoohan na gikan sa pagtubod (faith) an minadara sato sa tunay na pagsabot kan misteryo kan satuyang pagkanitawo (mystery of the human person). Duman sato na padagos nin nag-aatubang nin makuring pagtios o kawaran nin ‘self-worth’ hilngon niato si Jesus na pinili na magtios siring saro asin para sato. Idinusay niya an buhay para sato tanganing ipagiromdom sato na kita mahalaga sa Dios. Asin na bako kitang solo magin sa pagsakit o sa karahayan. Lugod makatabang kita sa mga kapwa niato na nag-aagi nin mga kadificilan. Asin sinda man lugod magka-igua nin bagong paghiling sa buhay o sa mga nangyayari sa buhay ninda. Yaon sa tawo an kakayahan na magbangon guiraray. Sabi ngani sa Latin “Dum spiro, spero” (As long as I breathe, I hope). Habang kita naghahangos, naglalaom kita. Bakong simple an saimong hapot -alagad marahay na padagos niatong hilngon ini -kabali kan mga masakit na saboton sa buhay nin tawo. Magin marahay para saimo an mga masurunod na aldaw. Minagalang, Father