Ano man Nanggad an Tataramon na Bikol?

Enot sa gabos, boot kong linawon na daing sarong tamang lengguwahe, maski na an Bikol. Nin huli ta an tataramon, arog kan Bikol, buhay buda nabubuhay sosog sa kun sisay an nagtataram. Maski na an Bikol Tabaco na sakong nagima-tan buda pigtataram sagkod ngonyan, nag-iba na. Nagkapirang taon na naghale ako sa Tabaco, tapos pag-uli ko, an nadangog kong Bikol, medyo nagkaigwa ki diit na pagbaba-go. Arog baga kan “Daraha daw ini ki Otê.” An simbag kan aki, “Ha? Kay Pay Otê?” Mahihiling digdi na su dating piggamit na “ki”, naging “kay” na. Hune pa, “Ano daw kun igwa pang lana?” An simbag, “Ogwa pa tabi.” Saradit na pagbaba-go sa tataramon kan kaakian, alagad minapatunay na an Bikol na pigtataram ta, diit-diit na naliliwat sosog sa manga tawo na nagtataram kaini.

Dakul buda man-ibaiba an Bikol. Maski an magkataning na lugar arog sa Legazpi buda Daraga, dakula an pagkakaiba kan saindang manga tataramon. Sa Legazpi maaapod na standard an Bikol ta nasasabotan kan taga-ibang lugar sa Bikol. Sa Daraga an tataramon maaapod na Miraya arog kan sa Sorsogon. Harani an distansiya kan Legazpi buda Daraga, pero ibang-iba an tataramon ninda. An magayon ta nagkakasinabotan sinda. Sa oro-enotan, kun ika magbiyahe, yaon na an Bikol Oas-Polangui. Sinda man may pagkakaiba. Siring sa “kinô”, na sa Oas an apod “ba-bû”. Harani sa Bikol Rinconada an saindang Bikol, arog karani kan saindang manga banwa.

Naromdoman ko kan ako nasa seminaryo sa Tabaco. Nagkatiripon duman su harale sa manlaen-laen na banwa sa Albay buda Catanduanes. Mala ngani arakion pa, hale sa elementary, dara-dara mi pa su samuyang sadiring tataramon. An paghuna ko kaito, saro sana an Bikol sa Virac buda sa Pandan. Na ngonyan ko pa sana naaraman na iba pa palan an saindang tataramon. Pero maogma kami gabos na nagkairintindihan. Dahil siguro ta nasa Tabaco kami, Bikol Tabaco an samong piggamit na tataramon. Naka-adjust man gayod su samong manga talinga, maski nadadangog an Bikol kan taga-Daraga, Guinobatan, Ligao, Oas, Polangui - dagdag pa an Bicol Catandungan, buda Bikol Tabaco-Legazpi.

Kan mag-college ako sa Legazpi, igwa ki manga taga-Sorsogon buda Masbate kaya nakasabot man ako maski dai makataram ki Surumaton buda Masbateño. Dangan kan an south road nag-aagi pa sa Daet, duman ko nadangog an Bikol Tagalog kan Camarines Norte. Alagad nata ta aram ko an Bikol Naga-Camarines Sur? Nagdakula pa-no ako na nadadangog an sakong lola sa ama na taga-Libmanan. Paminsan-minsan nagsusungko man kami sa tugang niya sa Barlin, Naga. Ngonyan nag-istar na sa San Felipe su manga makuapo. An Bikol Rinconada taramon kan sakong manga kakawat sa Tabaco. Hale sa Iriga su saindang ina kaya kun naghororon sinda Bikol Iriganon. Dai ko sana aram an Buhinon. Pero ngonyan aram ko na su pinabasa sako na surat kan Arabo sa Saudi. Sabi niya taga-Bikol daa su katabang ninda. Dai ko talaga nasabotan. Maski masabotan ko, tibaad dai ko man sabihon su laog kan surat.

Ano ngonyan an standard Bikol? An gusto kan iba na pausbungon an Bikol na nasasabotan kan kadaklan, iyo gayod an magigin standard na Bikol. Sa ngonyan an Bikol Naga an piggagamit kun dai nasasabotan kan iba an sadiring tataramon. Kami sa Tabaco buda Legazpi an Bikol mi an samong gamit ta sabot ini kan iba. Bako man makangalas na an Bikol Naga buda Bikol Tabaco an nangengenot na tataramon na Bikol. Haloy nang piggagamit an manga ini sa simbahan. An Bibliya na pigbabasa sa misa iyo an naging basehan sa lengguwahe kan simbahan. Dangan an Bikol na Bibliya na-translate kan kapadian na an kadaklan manga taga-Naga, Camarines Sur buda Albay. Maski saen kita magsimba an Marhay Na Bareta Bibliya an libro na pigbabasa. An sermon sa lokal na lengguwahe kan banwa, pero an pangadiye-on sa Bikol Bibliya. Garo dai man ki maraot kun an Bibliya an sunudon.

An maraot na dangugon iyo an manga tataramon na hale sa ibang lengguwahe na harayo sa orihinal na kahulugan, porma o spelling. Arog kan “incriminar” imbes na “engañar”, “protectar” imbes na “protegir”. Huli ta buhay an lengguwahe, an tataramon na Bikol nadadagdagan ki manga tataramon hale sa Spanish, English, Tagalog, buda iba pa. An bako magayon an maggamit ki ibang lengguwahe kun igwa man sana sa Bikol. Siguro panahon na man na maggamit ki synonym o tataramon na pareho an kahulugan. Arog kan “balay” imbes na “harong”, “anas” imbes na “gabos”. Mas minatalubo, mas minahiwas an tataramon.

Sarong pangarugan an Bikol Bibliya, siring sa sinabi na, na nagbubugkos sa satong manga Bikolnon. Ini an standard Bikol. Kun kaya, saen man sa Bikol, sa radyo o telebisyon, standard Bikol an dapat na lengguwahe ta. Nata ta dai namimidbid an tataramon na Bikol sa luwas kan rehiyon? Huli ta dai kitang sarong tataramon. Hilinga! Sa literatura, arte, buda entablado - dai kitang sarong Bikol.