Milaor (An banwaan na daing kasagkuran)

Ngonyan saro sa pinakasadit na municipyo kan Camarines Sur, an Milaor iyo an dating saro sa pinakadakula na municipyo kan provincia poon kan ini namundag bilang parokya kan 1585.

Sakop kaini an San Fernando na baryo Beberon kan Milaor kaidto sagkod Pasacao asin Pamplona, Gainza na baryo Sampaloc, maski an barangay Palestina kan Pili.

Sa ngonyan ngani an natutugdukan kan Governor’s mansion sa Capitolyo sakop kan barangay San Antonio, an Eco-village na magayonon na marhay asin pigdadayo kan kadakol na bisita sakop kan barangay Maycatmon, pati an kataid na motorpool asin kabanga kan Lago del Rey na popular sa mga turista hali sa manlaen-laen na parte kan kinaban.

An Baraka bridge an pig-aaguihan kan cut-off channel # 3 sa kalabaan kan Maharlika Road sakop kan Balagbag kaidto ngonyan nakua na kan San Fernando pati an dakulang parte kan barangay Borongborongan na ngonyan sakop na kan Minalabac.

An maka-treste ta sa ngonyan ribong an balanak kan mga taga-Milaor. Mantang an taga-Milaor aro-aldaw nagsisimba, nagsasaod, nag-eeskwela, nagtratrabaho bilang empleyados y empleyadas kun minsan mas dakol pa an oras na nakukunsumo sa Naga kesa sa Milaor pero hinali na ini bilang parte kan congressional district na nakakasakop sa Naga, an Milaor sakop na kan diocese kan Libmanan na harayuon na marhay, parte na ngonyan kan 2nd congressional district na an centro yaon man sa Libmanan.

Pambihira an pangaran kan mga barangay digdi arog kan Alimbuyog na may sitio Mindanao, Balagbag, Borongborongan, Lipot, Maycatmon, Mayaopayawan,Maydaso, Capucnasan asin Dalipay. Igwa ini nin sadit na isla na napalilibutan kan Bicol River na pig-aapod na “Isla de Matungaw”. An ngonyan barangay San Antonio dating “Kumagaykay”. Sa Mayaopayawan may sitiong “sinimbahanan” na natutugdukan kuta kan presenteng simbahan, alagad habo kan Patron ta dai naaalsa pasiring duman.

Pambihira an mga apelyedo kan mga orihinal na taong taga-Milaor arog kan Tosoc, Osoc, Baduya, Bolocon, Tibus, Tanaotanao, Bulalacao, Cabase alyas “Butod”. An mga famusong bansag kan mga tao arog kan Goto, Kidit, Duklit, Atutang, Bayag, Pangyaw, Bakya, Tawal-tawal, Dangol, Tarnera, Mangsad, Kiloykigoy, Butakal, Double Body, Running Tress, Kapulpol, Unga, Natong, Karot, Balingkit, Magellan, Telam, etc..

An pangaran na Milaor hali sa “maylaud” na iyo an apod kan mga habitantes kan lugar na kun minakusog an uran o mina-agui an makusog na bagyo asin binabaha an apod kan banwaan “Maylaud”. Pero dai nasasayod kan mga Kastila kaya naguin “Milaor” o “Minlaor” sabi kan mga belot na dayuhan. An pangaran na Milaor iyo na an nagdanay bilang opisyal na pangaran kan banwaan sagkod ngonyan.

Nag-aguing ginatos na taon nasakop kita kan Espanya nagparasadit lugod an banwaan huli ta an mga taga duman sa Pamplona asin Pasacao pati mga taga San Fernando naghagad na sinda isuhay sa banwaan ta harayuon an población kaini asin hararom pa an baha. Dai sinda nakakasirimba kun aldaw na Domingo asin kun may mga dakulang aktibidades an Simbahang Catoliko.

Pina-onrahan kan gobyerno colonial an saindang kahagaran (nakasurat pa sa kabana kan daan na simbahan na an Pasacao por medyo barrio of Milaor, sa San Fernando nakasurat sa daan na municipyo na ini na dating barrio kan Milaor).

An Milaor Central School iyo an saro sa pinaka-antigong escuelas publicas kasabay an Camarines Sur National High School sa Naga na binuksan kan 1902 kan mga Thomasites, primerong Amerikanong paratukdo na nakatungtung sad aga kan Pilipinas.

Kan 2002 nagcelebrar kan ika-100 na taon an MCS na dinalaw nin rinibong alumni saka alumnae na nagdurar nin tolong aldaw cuntodo de parada sa palibot kan banwaan, misa aro-aldaw, lecture ni Prof. Danny Gerona (historian), baraylehan, karantahan, karakanan, irinoman asin pigdalaw nin mga VIP’s kan gobyerno asin kan simbahan.

Kan 1985 an banwaan nagcelebrar kan ika-400 na taon na engrande an okasyon, pigdalaw kan Arsobispo kan Caceres asin nagpili nin Miss Milaor Quadricentennial na nakalikom nin ginatos na ribong pondo na ginagamit sa pagpairahay asin pagpagayon kan laog kan lumang simbahan.

An Milaor bistadong gateway to Naga City o aguihan haling Manila yaon digdi an pinakadakul na night clubs (Pulang Ilaw) na tampok an mga kababaihan na hali kun saen-saen asin pigpapasyaran nin dakul na mga kalalakihan, may pinakadakulang bulangan na sadiri kan pamilya kan dakulang politiko sa Bikol, may pinakahalabang bodega na sadiri kan saro sa pinakamayaman na negosyante sa Naga asin provincia, may pinakadakulaon na origan o piggery na an parung lakop sa banwaan pati sa balyong salog asin ciudad nin Naga (dakulaon na guibohan nin aspalto asin opisina kan sarong first class construction company) asin an pinakahuri an Dalipay sakop na kan commercial business district #3 kan Naga na igwang bagong parokya na nakapangaran ki Santo Padre Pio.

Apesar na an Milaor famuso asin bantugan bako lang digdi sa Camarines Sur kundi sa enterong Kabikolan nin huli sa mga produkto kaini asin mga aki na nag-asenso asin nagibong marhay sa ibang parte kan kinaban, famuso an Milaor ta pig-aapod na Leaning Tower an gurangan na halangkaw na kampanaryo kan lumang simbahan na garo “Leaning Tower of Pizza” sa Italy, naheheling ini kan mga biyaheros na nag-aagui sa Maharlika Road hale sa man-iba-ibang parte kan Pilipinas. Pigdadalaw ini kan dakol na turista asin debotos ni San Jose an mayor na Patron asin San Lorenzo an ika-duwang Patron.

Aktuwalmente, an Milaor maski sadit-sadit tolo an parokya, an orihinal sa Saint Joseph de Worker (dating Saint Joseph Patriarch),San Antonio de Padua Parish asin ining bagong Saint Padre Pio Parish.

Naguin kontrobersiyal dai pa lang nahahaloy ta kan an helang kan orig na African swine fever (ASF) naglakop dai pa lang nahahaloy sa Naga, sagkod sa mga kataraid na banwaan kan Bombon, Canaman, Magarao, asin Calabanga. Pigpasaradohan an abbatoir (bunuan), pero tinugutan na mag-operar an bunuan sa laog kan NFH.

Iyan an nangyari antes mag-abot an huma kan Covid 19.

Bako lang sikaton an Milaor ngonyan kundi dakula an posibilidad na mag-iwal an Milaor saka an ciudad nin Naga na magkataraid sana.

Pigpa-lockdown ni Mayor Nelson Legacion an mga taga-Milaor na dai makalaog sa Naga nin huli ta transmission site na kuno an Milaor na igwa nin nag positibo sa Covid 19 susog sa deklarasyon kan Department of Health. Pero pignenegaran kan BMC asin ta sagkod ngonyan dai pa man maaraman kun siisay an tao kun taga saen na barangay, puwede man ngani na nagse-self quarantine sa laog kan Naga.

Sabi kan mga taga-Milaor lingaw si Legacion na an Naga nagkukua nin pagkakan por medyo nin agricultural product arog kan bagas, mga bunuon na hayop, gulayon, niyog asin iba pang produkto hali sa 35ng banwann kan Camarines Sur.

Dai sinda dapat maguin maimot sa banwaan o mga banwaan na pighahalean kan saindang pagkakan, mga kayamanan asin aro-aldaw na kasurog.

An Milaor iyo an boses ngonyan kan gabos na banwaan na medyo na-aapi kan ciudad kan Naga, na dating Bicol Regional Center, the Heart of Bicol asin dating an Maogmang Lugar, ngonyan “Naga Na” sabi ni Mayor.

An alkalde kan Milaor iyo si Mayor Anthony R. Reyes alyas “Labhas” an saro sa mga dakulang constituents ni Mayor Labhas iyo an pamilya Cabase alyas “Butod”.

Labhas an alkalde, Labhas an liderato, asin Labhas an kwarta.

Pero lockdown sa Naga.