Kolor Politika, Kolor Kublit

Kan enot na magpuli digdi sa Pilipinas an mestizo asin mapution na si Ildy (Jojo) Amador, an kahimanwa ko na mahilig sa jazz music kan decada 80, hinapot ko siya kun pigmemenos man siya kan mga Kano duman sa New Jersey, East Coast kan Estados Unidos de America.

“Iyo” an automatic na simbag niya sako. Ngalas ako ta mapution siya, may dugong Kastila, bistadong may kaya, may inadalan, espesyalmente an pamilya Amador na kinabibilangan ninda Amalia Fuentes asin Pinky Amador na mga bistadong pangaran sa kinaban nin politika asin entablado, may mga magayon na hitsura.

Bako man lang ngaya kolor an pigmemenos duman sa Amerika pati an tono kan tataramon, sinda “slang”, kitang Pilipino luway-luway magtaram, tama an pronunciation, entindidong marhay kan kaulay.

Enot dai ako tubod sagkod na dai ko mismo ma-experencia personalmente an gibo sako kan mga itom na babae kan 2006 duman sa parting Atlanta Georgia habang nagbibiyahe kami ni Bokal Ariel Oriṅo asin Bokal Rex Oliva (ngonyan Vice-mayor na kan Iriga).

Nagbibiyahe kami sakay sa Greyhond bus haling Atlanta pasiring Miami Florida kan biglang mapalsok an aircon kan bus, maarasahas na marhay sa laog kan lunadan kaya nagbalyo ako nin tukawan na medyo mahiwas duman sa kataid kan driver na babae.

Bigla akong pigparatabuga kan babaeng tsuper asin sinabihan akong dai ka tataong magbasa nin English. Ito palan bawal an magtukaw sa kataid kan driver. Pero sa sobrang paka-insulto sa sakuyang pagkatao bilang Pilipino, sinabihan ko siya na magmaan siya kan saiyang ngurapak ta ako asin pag-iriba haling Pilipinas bilang mga turista. Nag-gagastos kami nin sadiring kwarta na naguiguin ingreso kan gobyerno Amerikano.

Garo dai labot sige sanang padalagan, garo mayong nadangog, ni ay ni uy mayo lamang na mag-giltok o mag-sorry man lamang kan saiyang daing datang gibo.

An ginibo ko sinuratan ko an management kan bus na nagrereklamo kan daing datang ugali kan saindang empleyada mala ta nagpuli ako sa Pilipinas pakalihis nin pirang semana mayo man guiraray simbag an manihamento kan dakulang kompaniya.

Sabi ni Ariel saka ni Rex grabe palan ngaya an mga Negro digdi sa Amerika daog pa an mga puti kun man muda lalo na sa mga dayuhan arog sato.

Naotro an malaen na experyencia ko sa mga itom na Amerikano kan 2008 kan mag-atendir ako bilang chairman kan committee on tourism kan Sanguniang Panlalawigan sa national convention kan Bicol National Association of America (BNAA) sa cavesera kan Estados Unidos, kaibanan mi kadto si Gov. LRay Villafuerte kan CamSur, Vice-governor Salvio Furtuno asin iba pang opisyales sa Bikol arog kan mayora kan Ligao City, mayora kan Sorsogon City asin mayora kan Masbate City.

Kaibanan mi kadto si dating konsehal Alfredo Garbin kan Legazpi City na ngonyan congressman na kan Ako Bikol Patylist.

Pagbaba mi lang sa eroplano sa airopuerto kan Washington DC, narisa mi na an mga personahes kan airport sa capital kan Amerika kadaklan mga itom na mga babae pati. Kun magtararam garo mga oragon. Uroyam si mga pag-iriba ming mga babae orog na ako ta pati si bag na dara ko pigtatsaran pa kan sarong empleyada. Dai lang ako nag-guirong ta apurado kami sa okasyon na padudumanan mi harani sa White House.

Sa duwang makanos na pangyayaring idto nagka-igwa ako nin makanos man na impresyon sa gabos na mga Amerikano, maguin puti o itom.

Halawig na panahon na inapi an mga itom na Africano, guinibong exclavo o oripon sa mga tanuman, hacienda, mga harong asin mga negosyo kan mga dominanteng puti sa Amerika lalo na sa parting South arog kan Texas, Florida, North and South Carolina, Virginia, asin iba pang kataraid na lugar.

Idto an pinakadahilan kan giyera civil entre kan mga puti asin itom asin kan mga taga parteng Norte asin Sur kan Estados Unidos na iyo man ngani an dahilan kun tano ta nagkasararo lugod an mga puti asin itom asin enterong populasyon kan Estados Unidos de America.

Kan dekada 60 ginana an Civil Rights Movement sa pangengenot ni Martin Luther King Jr. na nagbunga kan pareho nang tratamiento kan gabos na kolor nin kublit kan mga tao sa Amerika.

Si dating mga oripon nakapag-aradal, nag-arasenso an iba ngani naguin mas halangkaw pa an puwesto sa mga puti. Mala ta si Presidente Barak Obama na sarong itom naguin Presidente sa laog nin 8ng taon. Siya an rinibayan kan presenteng Presidente na si Donald Trump.

An mga puti padagos man guiraray an discriminasyon laban sa itom. An haros 2ng semana nang kariribukan sa Amerika ngonyan an mitsa iyo an pag-gadan kan mga puting pulis sa itom na si George Floyd duman sa Minnesota City, estado kan Minneapolis.

Tanyog an gabos na estado pati an ekonomiya kan Amerika huli sa mahiwas na protesta, martsa, suruluan nin edificios pati pulis cars, looting o harabunan sa mga establisimientos arog kan malls asin mga tindahan nin mga mamahalon na produktos.

Pigkukuwestyon na bako lang kan media kundi pati kan mga politiko sa magka-ibong na lado, retiradong mga opisyales kan militar an aktuwasyones ni Presidente Trump asin mga gobernadores asin representates sa Kongreso kan enterong Estados Unidos. Maluya daa an liderato sa White House pati sa mga kapitolyo.

Inapod na an servicio kan National Guard, pig-imponer na an curfew sa 40ng mayor na ciudades kan nasyon alagad dai pa nag-oontok an kariribukan. An media man pati baranga, may conservativo na kampi ki Trump asin sa saiyang Republican Party, an mga Liberals kampi man sa mga Democrats na decididong patalsikon si Trump sa pwesto. Si dating Vice-Presidente Joe Biden iyo an manok kan Democratic Party na gustong daogon si Presidente Trump sa eleksyon sa maabot na Nobyembre.

Malaen an mati kan Amerika ngonyan. Sabi ngani kadtong depuntong gobernador asin congressman Juan F. Triviṅo kan Camarines Sur, pagnag-babahon an Amerika, may kalintura an kinaban pati an Pilipinas.

Hapot: Tano ta dai mapuro-pondo an siring na kariribukan sa Amerika apesar na ini an pinakamayaman, pinakama-impluwensiya asin pinakapuderosong nasyon sa enterong kinaban?

Tano ta dai ninda mabulong an helang nin “racismo ” sa 50ng estados kan Amerika.

Yaon na sainda an gabos apuera kan bulong o bakuna kontra sa virus na pig-aapod Covid 19?

Alkontraryo digdi sato sa Pilipinas na bakong mayaman, bakong puderoso, bakong ma-impluwensiya pero an kadaklan kan mga tao nagsusunod sa lay asin pagboot kan gobyerno, matoninong na naghahanap nin bulong o bakuna, asin naglilikay sa nakakagadan na helang na lakop na sa enterong kinaban.