9/21
Kun an Amerika may 9/11, an Pilipinas may 9/21.
Importanteng petsa an 9/21 o Setiembre 21 sa mga Pilipino ta ini an petsa kun sain idineklara ni Ferdinand Marcos Sr. an martial law sa enterong Pilipinas kan 1972.
Kan panahon nin martial law, inabolisar an konstitusyon. An tolong sanga kan gobyerno – ehikotibo, lehislatibo asin an hudikatura – anas kontrolado ni Marcos. Pati an kongreso pinasara. An mga polisiya o ley ginigibuhan nin presidential decree na pirmado ni Marcos. Kadaklan sa mga diaryo, radyo asin telebisyon ipinasara kaya mayong freedom of the press.
Si mga kontra sa gobyerno arog kan mga politiko, estudiante, mga padi asin madre, mga para uma o mga trabahador, asin iba pa, ipinadakop. An mga aktibista basta na lang dinudukot asin ginagadan na mayong imbestigasyon o due process. Abusado an militar ta aram nindang suportado sinda ni Marcos sa pag-abuso ninda kan karapatan pantawo.
Kadaklan sa mga nagrayaman may mga personal na koneksyon sa pamilya Marcos kaya binansagan sindang Marcos cronies. Komo mayong eleksyon, solamente si Marcos an nagin presidente kan Pilipinas sa laog nin katorseng taon puon ideklara an martial law abot 1986 kan sya patalsikon. Kaya inapud na diktador si Marcos kan mga Pilipino ta kontrolado nya an enterong estruktura asin makinarya kan gobyerno.
Grabeng pagtios si inagihan kan mga Pilipino sa kamot kan diktadurang Marcos. Ini an sarong katotoohan na dai mababago ta parte na ini kan saysay (history) kan Pilipinas. Gulpi ng mga libro an isinurat, mga pelikulang ipinasali, mga imbestigasyon na ginibo, asin mga oral history na dokumentado kun ano talaga si kamugtakan kan mga Pilipino kan panahon nin martial law.
Nakakamundong isipon na pagkaagi nin singkuenta y uno anyos matapos ideklara ang martial law, may mga tawo pa giraray na gustong tawan nin ibang kahulugan o naratibo an mga nangyari kan panahon nin martial law.
May proposal si Senador Robinhood Padilla na dapat daang ideklara na “Unsung Heroes Day” an Setiembre 21. Kun dai idineklara ang martial law, segun ki Padilla, komunistang nasyon na an Pilipinas. Kaya gusto nyang tawan nin onra si mga soldados, an kadkalan mga abusado, na nagkagaradan kan panahon nin martial law.
An problema sa proposal ni Padilla ining mga soldados ginamit ni Marcos para ampaton (suppress, quell) an mga nasa demokratikong pwersa na kontra sa mga pang-aabuso kan gobyerno ni Marcos.
May kulang o dai naiintindihan si Padilla kun tano nagdeklara si Marcos nin martial law.
Tandaan tang binotong presidente si Marcos kan 1965, tapos nanggana liwat kan 1969. Dai na pwedeng magdalagan kan 1973 si Marcos, para sa pantolong termino, ta bawal na sa 1935 na konstitusyon.
Naisipan ni Marcos na ma-memaintain nya lang an pagka presidente sa haloy pang panahon kun magdeklara syang martial law. Sa simpleng tataramon, sabi sa English, “Marcos wanted to cling to power” kaya nagdeklara sya nin martial law.
Ginibo lang rason o eksyus ni Marcos sa pagdeklara nin martial law an komunismo o an New People’s Army (NPA) na kan panahon na ito mayong makusog na pwersa. Segun mismo sa Partido Komunista kan Pilipinas, kan inestablesar an NPA kan Marso 29, 1969, an bilang kan armadong miembro mga 60 katao lang. Kaya kayang-kayang pulbuson kan militar.
Saro pa, kun gustong i-salbar ni Marcos an Pilipinas sa pagigin komunista, ano ta nag-staged pa nin “fake ambush” ki Enrile, na saro sa mga ginibong rason para maka-deklara nin martial law?
An totoo talagang kalaban ni Marcos si mga Pilipinong kontra saiya ta sobra na an saiyang pang-aabuso. Totoo may mga nagin komunista o nagin NPA. Pero sa katapusan, bakong mga komunista si nagpatalsik ki Marcos kan 1986 kundi si mga Pilipino na saiyang hinabunan asin inabuso sa laog nin katorseng taon. Kaya mga Pilipino an nagligtas sa Pilipinas ki Marcos.
Dai ko man sinasabing patal si Padilla. An sinasabi ko lang dapat magisip-isip man sya asin kritikal nyang pag-adalan si mga ginibo ni Marcos kan nasa poder, lalo na si mga hinabunan na kayamanan (ill-gotten wealth) na segun sa estimate maabot $10 bilyones.
An Deparment of Education (DepEd) may proposal man na halion an Marcos sa “Diktadurang Marcos” sa Grade 6 Araling Panlipunan. Dapat daa “diktadura” lang mayo ng “Marcos.”
Segun sa DepEd, na pinamamayohan kan sarong kaalyado ni Bongbong Marcos na si VP Sara Duterte, mayo man daang pressure hali sa itaas na halion an pangarang Marcos sa “Diktadurang Marcos.”
Dai na kita magborolahan. Re-branding an apud sa gustong mangyari kan DepEd. Gusto nindang dai ma-associate an pangaran na Marcos sa diktadura. Kaso an totoo, talagang diktador si Marcos. Kun dai ikokonekta an tataramon na diktadura ki Marcos, mariribong an mga estudyante ta si Marcos sana man an nagin presidente na diktador.
An Nazi propagandistang si Joseph Goebbels an nagsabi na, “Repeat a lie often enough and it becomes the truth.” Sa hiling ko, ini an gustong mangyari kan DepEd. Gusto nindang halion sa consciousness kan mga estudyante sa maabot na henerasyon na diktador si Marcos. Siyempre pabor ini sa pamilya Marcos na gustong i-rehabilitate an ama ninda.
May mga tawo sa gobyerno ngunian arog ni Senador Robinhood Padilla saka an ibang nasa DepEd na an tama, gustong gibuhon sala; asin an sala, gustong gibuhon tama.
Kaya kaipohan magkaigwa kitang kritikal na pag-iisip nganing dai kita mabiktima kan mga nasa poder na pirit ginigibong sala an tama.