An Ba’sug nin Buhay

Sa samuyang baryo kaidtong panahon nin “Peace Time” iyan an mga nagsunod na taon pagpundo kan WW2, masagana an paroyan, gulayan, mga poon nin frutas, mga manokan asin mga origan. Saro kami sa nagkakaperang familya na nag serbe ki Senyorito Fernandez na iyo an may sadiri kan mahiwas na paroyan, badang asin kadagaan digdi sa Naga asin sa Canaman. Mas nabisto siya sa apod na Kapitan, iyan ninhuli ta saro siyang halangkaw na opisyal kan Militar poon pa kan panahon na haloy pa an giera mundial numero dos. Si Kapitan, sarong Manilenio na gikan sa mga familya nin Kastila alagad siya maboot sa mga taga baryo, an saiyang harong pinag aaraan kan mga tawo ta ini mapreskohon, an atop gibo sa tiklad, mayong lanob asin solamente ini napapalibotan nin mga kahoy asin tinanom kaya mapreskong tunay. Sa kamalig pinag iistak an mga paroy asin bagas na saiyang ipinapa-nao sa mga pobreng naghahagad saiya nin tabang. An pag istar ni Kapitan sa baryo, sarong paagi na mamuhay nin matuninong kaibahan an mga paraoma ta dai siya fabor sa maribok na buhay sa Manila maski ngani dakulaon an saiyang solar asin harong sa Singalong Manila. An ibang aki ni Kapitan, nag istar man nin perang panahon sa Naga mala ta saro sainda nag escuela sa Colegio de Sta. Isabel. Kaming mga nakapalibot sa Kamalig, maogmang nag iiribahan sa sarong matuninong na kumunidad na an mayor na paghanap iyo an mag ani nin paroy, asin an pag labog nin mga sira arog kan talosog, hito, puyo asin mirapena. An kamalig, napapalibutan nin masisiram na frutas, arog kan Caimito, santol, baligang, iba, duhat, batag,niyog asin kamamaisan. Sa sakuyang pag dakula, mayo akong ibang nahihiling asin nadadangog kundi an tataramon na ba’sug, o pilapil, idtong dalan sa paroyan na iyo an pig lalakawan kan mga paraoma. Kaya an mga tawong naglalakaw sa kaomahan, nag aasa sa ba’sug na may pagkakataon na mahalnas kun mauran asin kung mainit an panahon ini nag gagatak kaya pinag iistaran nin halas. Mala ta idtong sakuyang tugang na matua si Manoy Karding, dikit pang Magadan kan siya masinghot nin rimoranon na saiyang natungtungan sa paglakaw sa ba’sug. Si Manoy Karding, kan siya aki pa, pig alok ni Tatay Tancio na magbanwit sa omahan ni Kapitan asin duman nangyari an siya makagat nin halas. Sa panahon nin aranihan, maogmahon kaming nag iirestoryahan mantang nag aasyab nin paroy, ini samuyang pig hahakot pasiring sa natad kan kamalig ni Kapitan. Maski harayoon an pinag anihan, mapagal maghakot lalo na kun mainit an panahon, pero iyan pig titios tangani sanang magka igua nin paroy na babaladon sa saldang asin ikakaag sa lubang para babayohon pasiring sa bagas. An bagas na bagong babayo tunay na masiram asin mahamot. Sa irarom nin poon nin kahoy na iguang limpoy, kaming mga para ani duman nag papahingalo asin naghahalat kan tondog na pangodtohan na pig dadara kan samuyang ina, an parating pagkakan kan mga paraoma kaidto iyo an maloto na may lugo nin kamote, asin prinitos na talosog asin ginisang balaw, mas maogma kun iguang Coca-cola. Nagdarakula kami na arog kaiyan an buhay sa kamalig ni Kapitan Fernandez, garong Paraiso, na mapresko asin malinig an doros, dai nagtitios sa pagkakan ta ini pig aani, asin pig guguno sa palibot. Halawig na panahon an naka agi, mayo na si Kapitan, asin naturalmente nagbago an manehamiento kan Kamalig, nawara an mga omahan ta ini pig istaran nin mga bagong harong, an mahiwas na oma, pig guritan nin mga bagong dalan o tinampo. An mahiwas na omahan ni Kapitan, na converter sa sarong High School, iguang subdivision asin harayo na sa pagiging paroyan sa baryo. Mayo na an samuyang mga ninuno na inot nag istar sa palibot kan Kamalig sagkod nag abot an panahon na an mga naka istar digdi kaipuhan nang mag hanap nin ibang istaran ta an dating solar ni Kapitan samuyang pinag dakulaan, gagamiton na kan bagong may kag rugaring kaini. An buhay sa ba’sug nin paroyan saro na sanang maogmang memorya na dai na nanggad mapapara sa samuyang isipan.