Ang Eswelahan sa may Sabang

Laktawan ta muna ang mga isyu na inaagihan kan satong sektor, mag-iristoriahan muna kita ngonian. Sa tataramon na “agrikultura”, duman muna kita sa parteng “kultura”, ta ang pag-istoria sarong gawe asin gibong pang-aroaldaw. Kinatudan. Ining ma-consuelong istoria ko, sinurat ko bulan nin Hulyo kan taon 2009 asin gusto kong iheras saindo digdi sa kolumn.

Ang kurahaw nin halos rinibong tawo an madadangog paglaog pa sana sa “eskwelahan”, yan ang apod kan mga para-bulang sa saindang lugar na pigtitiripunan kadaklan na hapon, duwang beses sa sarong semana. Ang kurahaw na madadangog hale sa kamawotan kan kada saro na nag-pusta sa saindang manok.

Enot asin dai pa nasundan giraray ang pag-laog ko sa bulangan kan taon na 2009. Hulyo garo ito. Kaiba ko an sakuyang tiyoon kadto, nakiolay ako na maiba man ako ta baad lamang mang-gana. Bago mag-laog, may “entrance fee” na sanggatos pesos, sa pag-gamit naman siguro kan lugar saka sa mga nagmamantenir na tao. Bago ang sarong laban, ma-bagting ang bell para mag-pusta na an mga parabulang. Ang pusta puedeng beinte, puedeng dos cientos. Dangan madadangog na an saindang mga agrangay, ‘wala!wala!wala!’, ‘meron!meron!meron!’, ‘siete dies!’ siete dies!’, ‘dies!’ ‘dies!’ ‘dies!’

Sa kada laban kan mga manok, mapili ka kung “dehado” o “llamado”,, “meron” o “wala”. Dai ko eksaktong naintindihan kung pano talaga mag-pusta sa pag-bulang. Duwang manok na nilagan tari ang mapurukan, an gadan sa tarom kan tari o ang mas dakul dugo, iyo an daog. Ang kada laban nahaloy nin lampas sanang sarong minuto, an sentenciador aalsahon asin iaangat ang nang-ganang manok. Saka man tinatao an cuarta sa mga nanggana sa pustahan. Marikas sana an orolay, pagkatapos tres minutos, handa na naman para sa sunod na laban. Dai ko na tanda kung pirang beses ako nagpusta kadto, pero nanggana ako sa apat na laban, may “take-home” akong dos cientos pesos, binakal ko nin apat na kilong marhay na bagas saka cabangang kilong sibubog. Sa isip ko, bako nang maraot.

Saro pang rason kung tano interesado ako kadto maglaog sa eskwelahan ta gusto kong mahiling saka maintindihan ang consepto o gibo kan mga inaapod na “cristo” sa bulangan. Duman ko nahiling na ang trabaho ninda garo mga “middleman” o “broker” kan mga para-pusta. Bako man dipisil maging “cristo” basta tatao makiolay asin mag-cuenta nin cuarta. Pag-uli mi sa harong kan sakuyang tiyoon, nag-inom kami nin tig-duwang bote nin cerveza. Nag-istoria siya kan sarong cristo na binalatuan nin cuarenta mil, plano na niyang mag-bakal nin motorsiclo na sere-service, pero tinentaran siya kan mga capwa cristo na magbulang man asin bawasan ang saiyang balato. Natapos si istoria, na naubos ang cuarenta mil sa bulang na ito. Hanggang plano na sana ang motor. An ma-consuelo o mapongaw na paghurop-huropan, iyo kung igua nin aki an cristo na nagkaklase pa sana asin pag hinapot kan mga paratukdo kung anong trabaho kan saiyang magurang o ama asin an saiyang inosenteng simbag: “ang sakuya pong ama, cristo.

Ang saindong nabasang istoria, enot kong sinurat sa Ingles asin tig-translate ko sa Bicol kan panahon nin pandemya, taon 2020. Dise-sais años na ang istoria, matua pang maray sa mga pamangkin ko. Uya asin nagtataga-sagi minsan sa sakuyang isip. Naogma man kamo sa sakong istoria?

Gusto ko man liwat ini i-dugtong sa agrikultura bilang sarong negosyo, saro man na sugal na pinapapagalan. Ang sugal kaya gayod inapod na siring ta hiridalian ang dalagan asin sa huri daog gabos. Ang pagtanom, pag-ataman hayop o pag-sisira, mga trabahong kaipuhan pagalan. Mayo man pula saka puti sa negosyo, kundi espuerso, kapagalan, tiyaga asin higos. Dakul sanang klaseng eskwelahan na puedeng enrollan, duman kita sa mas magiging marhay ang buhay asin kabuhayan.