Ang Katood

Kan nakaaging Domingong maagahon, nag-uran nin makusog asin halawig. Medio makahadit na ang mga arog na klase kang uran na uminagi kung masagi liwat si nangyaring baha dara ni Kristine kan huring semana nin Oktubre kan 2024. Nag-anunsyo na ang pag-asa kan Hunyo 1 na yaon na ang Habagat, kasabay kaini ang pagpaluwas kan 25 pangaran nin mga bagyo para sa taon na ini.

Mas dakul ang mga ma-panganoron asin mada-da-gom na aldaw, ma-sabaw. Giromdom ko sa siring na panahon ang istoria kan tanga (ant) asin ang katood niyang lukton (grasshopper). Kan mga aldaw na marhay ang panahon, si tanga mahigos na nagtatrabaho, nagtitipon nin kakanon bilang pagpreparar sa maabot na maraot na panahon. Si lukton, nagyayaba-yaba sana, minaagi ang marhay na aldaw na nag-oogma sana siya, naiimagine ko itong happy-go-lucky na tambay, nagtataga-taghoy taghoy sana nin “Don’t Worry Be Happy” na kanta. May mga aldaw man na nagkasabatan sinda kan amigo niyang tanga, dinadalan niya sana habang nagpapagal maghakot panreserbang kakanon.

Nag-abot ang maraot na panahon asin trangkilo ang kamugtakan kan tanga sa saiyang nareserbang kakanon sa saiyang iniistaran, alagad an saiyang katood na lukton mayong masirungan asin makakan. Dai man nagduwa-duwa si tanga, inagda niya si lukton magsirong asin tinawan nin makakakan. Ang aram tang istoria, nakanuod si lukton sa eksperiyensiya niya, asin nagtrabaho man arog kan tanga. Igua akong ibang bersyon kan istoryang ini. Sa pagpasalamat kan lukton sa tanga, tinukduan niya man ini mag-relax asin mag-enjoy ta ang buhay bako man para sa trabaho sana. Work-life balance baga dapat.

Sa satong sitwasyon nin pagbuhay, lalo na sa sektor kan paraoma asin parasira, bako man pirming mahigos ang may hayahay na buhay. Mala ngani ta pag nagsirong ka sa imburnal, puede ka pang maka-resibe ni ochenta mil pesos (Php 80,000.00). Yaba yaba baga. Nagkataon imburnal to sa Makati. Ang paraoma o parasira, yaon ang paglapigot pero lugi ngani. Dai natataparan ang pagal kan nakukua ninda sa pagtanom o pagsira.

Katood ta ang satong mga paraoma asin parasira, sinda ang tanga segun sa istoria, pero bako man kitang lukton, kundi mga konsumidores kan saindang mga produkto. Kung kita sainda man na katood, ponan ta sa pagbakal kan lokal na produkto, mga ani o sira na dakop ninda. Dai mag-tawad lalo na kung hababa naman kumpara sa mercado. Kung sa grocery o mall ngani dai nakakatawad, si paraoma lugod na dikit na sana man ang tubo kita, sagad-sagad pa ang tawad, garo na baga haragadon na sana.

Tanda ko si Lolahon ko sa ina (maternal side), si Mrs. Crispina Escasa, retired teacher nin Cam High, kan siya nabubuhay pa, pag nagsasaod to naka-pormang maray, minsan kaibahan niya ako bilang tagabitbit kang sinaodan. Sa paglibot mi sa saod, naobserbaran ko, mahilig siya magtawad. Gawe niya. Nadangog ko minsan kan nagtawad siya duman sa paratindang gulay, nagkomento si paratinda, panahon pa po nin hapon ang presyo mo. Siya man sana nakaistorya sako, may tindera daa nagapod saiyang Gretchen. Naogma siya dagos hinapot niya si tindera, “Gretchen Barretto?”, sinimbag siya, “Gretchen Barato!” sabay pusngak. Naglakaw na sana siya parayo ta nasuya siya.

Iniisip ko kung saen nag-ugat ang tataramon na “katood”. Biglang sikat an tataramon ta ini ang gamit sa National Youth Day digdi sa Naga ngonian na taon. May naghapot sakuya, sarong Padin a taga Alaminos, Pangasinan kung ano talaga translation nin katood”. Posible niyako na hale sa “tood” o kinatodan, nakasanayan o naging gawe na. Puede man hale sa “nakanood” o “natodan”, boot sabihon naintindihan. Sadit sanang bagay ang dai pagtawad sa haman nang baratong produkto na binebenta kan mga paratanom o parasira. Ponan ta na ining gawe na ini mga katood!