Buhay asin Kagadanan

Lingawan ngona an politika ta ini orolay asin iriwal kan mga buhay sana harani na pati an pistang mga gadan asin mga kalag kaya an isyung tutukaron ta an dapit sa mga mayo na o nagbiyahe na sa ikaduwang buhay.

Sa tahaw kaining pandemya sa bilog na kinaban kadakol man palan kan binabawian nin buhay bako nin huli sana sa Covid kundi sa man iba ibang dahilan arog kan atake sa puso, kagurangan, alta presyon, cancer, aksidente sa vehiculo, baradilan, saraksakan asin iba pa.

Sa mga amigos/amigas Y amistades ko ngani na nagtalikod sa kinaban kaiba an an sakuyang tugang na si Nerissa V. Zamora napapatintihan ngonyan, sa laog sana kan taon na ini, garo sa 20 lima sana an Covid na ikinagadan. An mga tao kun joven pa, mabaskog pa, aktibo pa an isip asin makusog an lawas lingaw na an tao bastang imundag siertong magagadan.

An pig-proproblema kan lambang saro puro temporaryong panganga-ipo arog kan pagkakan, inomon na tubig, harong na estaran, edukasyon, bulong, kun pano mag-asenso asin magyaman kun pano mamantenir an propiedades, o kun pobre sana dai lang magutom, dai magparahelang helang asin magka-igwa sana nin simpleng kaogmahan Y katrangkiluhan.

Hali digdi sa ibaba digdi sa Pilipinas na pobre sana an nasyon an mga tao naka-erestar sa kadlagan o ka-oomahan, nagtatanom, nagtatrabaho aro-aldaw pero dai nauubusan pagkakan.

An mga parauma asin mga pobreng namamanwaan huli kan saindang kamugtakan mina-iskusar na mapa-eskwela an saindang mga aki tanganing makahali sa saindang lugar, makaduman sa mga poblasciones asin ciudades, makahanap nin empleyo na may sweldo, an iba may ambisyon pang magluwas sa nasyon tanganing magtrabaho asin magpa-sweldo sa Manila asin ibang darakulang ciudades asin sa abroad.

Si mga gurangan simple sanang buhay, simpleng pangangaipo simple man an kaogmahan, simple an pangaturugan.

Si mga juvenes na nakaruluwas asin nakapag-adal nagka-igwa nin armas en forma de edukasyon, dai na nungka mabwelta sa saindang pinaghalian na uma o kakadlaganan. Dai na maarado o masurod, dai na matarok, dai na maganot, dai na matanom nin galyang, kamoteng kahoy o mais ta an kadaklan makadulag lang sa sakit kan buhay sa baryo o barangay kun dai maka-estar sa apartment o magagayon na harong sa mga ciudades na tiyaga na lang maski sa mga eskuater areas na saindang estaran.

An magayon kaini ta an mga nagdulag na sa saindang pighalian habo nang makisawsaw sa problema kan saindang pinaghalian maguin sa lado ekonomiya o politika.

An maraot lang ta pag may pagkanood na, marhay nang mag-Tagalog o mag-English lingaw na kan lugar na pinaghalian asin linguaheng pigtataram.

An marhay asin maogma ta maski malingaw kan mother tongue pero dai nalilingawan an pamilya, yaon man guiraray an pagpadara nin balik bayan boxes, kwartang paragastos sa pagkakan, pagpa-eskwela nin mga aki asin mga tugang, pagpa-irahay kan garabang harong. An iba ngani na marhay an kita maski an mga binayaan na magurang na pinapatugtukan pang mansyon.

Mahiling mo sa palibot kan baro-banwaan asin provincia an magagayon na harong asin malilinig na kalsada asin edificios, pati pagbulos kan mga namamanwaan asensado na.

An problema ta mayong nang matrabaho sa uma, mayong mga paratarok, mayong nang mga para-ani. An mga natood nang magsulot nin sapatos habo nang magtungtong sa laboy, kun magpurot nin basura o ati sa tinampo o sa salog an mga kadaragahan girigit pati.

An pinaka-dakulang problema ta kun mayo nang nag-uuma o nagtatanom ,mayo nang agrikultura, gadan an ekonomiya.

Sabi kadto ni Fr. James O’Brian kan Ateneo de Naga na nagtukdo sa mga Atenista poon dekada 60 asin 70 an agrikultura iyo an harigui kan ekonomiya lalo na sa Bikol.

Kaya an sabi niya sa mga estudyante dai pag-bayaan an Bikolandia, mag- ereskwela sa Los Banos, magbwelta asin palagoon an pag-uma o an agrikultura. An kadaklan na nag-eskwela asin nagtapos sa Los Baṅos dai naman nag-uruli sa Bikol nalingawan si pangapudan ni Fr. OB, si iba naguin propesor sa abroad, dakol an mga naguin manager kan banko, nagtrabaho harayo man sa saindang pinag-adalan pero dai na talaga nagpuruli digdi sa Kabikolan. Igwa nganing naguin political scientist asin columnist sa diyaryo na nagtutukar nin politika.

Igwa man dikit kundi gurano pa man, an iba nagparayaman sa negosyo, an iba naguin haciendero pero nalingawan man magtabang sa kinapobrehan.

An iba nagtukdo nin bagong teknolohiya sa agrikultura pero dai man guiraray nag-asenso mala ta orog na tios si mga para-uma, mahal an gastos sa pagtaranoman, pag-tiempong maani na biglang mabagsak an presyo kan produkto. Mayaman si comersyante o comprador, tios asin pano nin utang si parauma.

Dahil sa pagkadisganar asin pagtios ipinapabarakal an mga daga sa mga mayayaman, sa mga negosyantes, espesyalmente sa mga Intsik. Si parauma pa leog an utang. Dai pa nakakabayad pagpoon pag-uma madisponer na naman nin paragastos, utang na naman.

Iyan an kamugtakan kan kadaklan kan mga Pilipino ngonyan sa mga provincias sa luwas kan ciudades maguin digdi sa Luzon, sa Visayas o sa Mindanao.

Sabi pati kan iba kun suarin nagka-igwa ni International Rice Research Institute o IRRI saka nagluya lugod an produksyon kan paroy, mais asin iba pang mga tinanom, saka kita nag-importar o nagbakal nin bagas sa luwas kan nasyon. Pati orig, manok, baka asin sira pig-iimportar na.

Kitang tood na pigkakakan tang maloto hali mismo sa uma, an sira na pigluluto ta hali sa satuyang binanwitan o dinakupan sa salog o sa dagat ngonyan mga imported na sa mga malls asin darakulang groceries. Dai kana maka-siguro kun malilinig pa an mga iyan asin kun pirang bulan hali sa ibang nasyon pigtransportar pasiring digdi sa Pilipinas.

Kadaklan na mga Pilipino bastang may pigkakakan, bastang marhay an buhay, igwa kan mga pangangaipo anong labot ninda kun an maloto, sira, karne hali sa ibang lugar.

Sa linya nin kultura an masimpil ta an mga tao lalo na ngonyan na nagka-igwa nin pandemya nalingaw na sa pag-celebrar nin pista, nalingaw na mag-misteryo asin mag-novena pati taimtim na pangadgie kun pwede an gabos na ini isugo na sana o magbayad sa ibang tao tangarig iyo an magpangadie para sainda.

Mayo nang mga pasyon, dutok, pati procesyon na nagraralakaw kundi motorcade na gamit an mga awto asin motorsiklo na kaskas an padalagan.

An parada motorcade na sana, an mga paradalan sa mga bintana lang naka-abang o mahiling na sana sa screen kan cellphone asin laptop.

Kaya lang an lambang saro luhay luhay na nawawara sa kinaban may pandemya o mayo, maski may medisina, ciencya asin modernong teknolohiya. An tao magagadan ta magagadan dai ta aram kun may mapa siring sa bulan, sa ibang planeta arog kan Mars o Pluto o sain maduman sa mayong katapusan na kahiwasan.

Si mga maoorag sa ibabaw kan kinaban, si mga puderoso, mga oligarch, elitista, tycons asin abang yayaman nagkakawarara man palan.

Arog kan mas dakul na kinapobrehan na dai bisto, mayong poder, kulang an inadalan siring sainda nawawara man. Sabi ngani kadto ni depuntong senador Raul S. Roco na sarong Bikolano asin Naguenyo, pag an tao nagadan goodbye, marhay kun magiromduman ka pa , an sigurado malilingawan asin dai na nungka magigiromduman.

Kaya an mga buhay pa na nag-iiriwal, an mga gadan na tuninong sana mayong nang iriwal, mayo nang giyera,mayo nang tratraydoran, mayo nang harambugan, mayo nang purutikan asin mayo nang pa-arabaw-abawan. Mayo nang maresibe nin onra para sa katoninongan arog kan Nobel Peace Prize Award.

Sa ibabaw kan kinaban gulpi sanang kolor na dara an sirang kan aldaw pati an liwanag kan bulan asin kabituunan arog kan pula, asul, yellow asin pink, alagad sa kagadanan mayo na, blanko maski anong kolor.

Maski hapoton pa nindo si LRV, si Paul Roco asin si Rufo Tuy Jr.