Gabos man Paduman

Pasaen ang gabos? Asin tano man nanggad? Pilosopical na hahaputon sa kolumn agrikultural sa panahon nin undas. Ini ang panahon nin paghorop-horop kan satong temporal na kamugtakan sa ibabaw kan daga.

Sa sarong pagtiripon kan sarong semana kung saen nagtao ako nin lecture manungod sa prinsipyo kan organic agriculture, nagtao ako nin pambukas na hapot, anong boot sabihon kan tataramon na “organic”? Kadaklan sa mga nag-atendir kadto mga maestro asin maestra, si sarong maestra nagsimbag, “anything that decomposes is organic.” Dinagdagan ko, “technically, anything that contains carbon is considered organic”, nag-uruyon sinda. Ang tao saro man na organikong nilalang. Asin ang tataramon na nilalang nagpapatunay kan realidad na bako ining permanente.

Sarong ma-consuelong istorya ang nadangog ko sa sarong retiradong maestro na tugang kan nagtalikod na agom kan dati ming hepe sa opisina. Istorya niya na pag-abot kan aldaw na mayo na siyang hinangos, ininstruheran niya ang saiyang mga aki na dai na magparagastos, magbakal na sana daa nin banig saka i-rolyo ang saiyang hawak digdi, dangan ilaag duman sa schedule nin “nalalapa” bako sa “dai nalalapa” para agihan asin kuanon na sana kan truck nin basura.

Kung igua kita nin gawe na pirmi tang gibo hasta maging ining kultura, nagtatao kita nin burak sa mga mahal ta sa buhay na nagtalikod na sa kinaban. Segun sa nabasa ko, ang dai na inaabot kan pagpahayag kan satong mga namamatean sa paagi nin tataramon, inaagi ta ini sa pagtao nin burak. Sa pagpaaram na gusto ta ang sarong tao, o sa pagtao nin honra sa sarong personalidad, asin ang inooorolayan ta ngonian, sa mga nagtalikod na sa kinaban na harani sa satong mga puso.

Digdi sa satong ciudad, hale ang suplay nin burak sa mga paratanom kainin sa Barangay Pacol, kana ko naghapot-hapot mga dekada noventa sinda nagpoon magtanom asin magnegosyo nin burak hale sa dati asin kinatudan nindang tanom na paroy asin gulay. May mga tanuman naman sa Carolina asin Panicuason kung saen mas malipot ang clima asin mas paborable ang panahon sa mga burak, pero ang mga paratanom, base sa mga istoria, hale man giraray sa Pacol. Ang mga clase nin burak na tinatanom sa Pacol iyo si mga klase na tanom sa Cebu, bako si mga haleng Benguet o Baguio, ta mas kaagid kan clima kan Pacol.

Ang pagtanom burak may ibang teknolohiya man asin technique na ang mga paratanom sana ang may aram, iyo ini ang sainda man na cuenta “trade secret”. Para sakuya, bakong madaling tanom ang burak ta maselan sa fungus asin iba pang helang saka may sinusunod na calendario. Maenot o mahuri nin dikit na aldaw, puedeng kawsa nin pagkalugi ta baad mas amay o dai na abuton ang kasagsagan nin “demand” o dagsa nin parabakal burak.

Siring sa pagtao nin burak sa mga mahal sa buhay na nagtalikod na o mawot tawan nin honra, ang pagtanom nin burak saro man na gawe nin paghorop-horop asin pag gibo nin karkuladong decision segun sa panahon asin mercado.

Siguro sarong sukol ang pagkaigwa nin dakul na burak sa bilar ang pagiging marhay na tao kang nabubuhay pa ang tao. Asin dikit kung daing gayo naging marhay. Alagad, garo bako man ini ang basehan, ta kung plastic palan ang tinaong burak, iyo man si naging kustombre asin iribanan, plastic man? Ang leksyon yaon na kita mabuhay nin matanos asin mahineras sa kapwa. Ta gabos man paduman.