Halas-Halas Sa Plaza

Gurang na sana si Pay Erning na taga Mangogon, dai pa nanggad nahihiling an pagbayle kan halas sa Plaza Quince Martirez sa Naga. Kan nagtalikod na fiesta ni Ina, yaon na naman an mga bolero na nagtetienda nin mga pang hapulas na bulong para sa mga gurang na may rayuma asin mga kamatean sa lawas. An grupo nin mga maskuladong lalaki iguang darang halas na yaon sa kahon asin ini ipinapahiling sa mga tawo asin pig sasabing ini nagbabayle arog kan halas sa India. Alagad antes kan pagbayle kan halas, haros medya dia an lawig kan pag paliwanag kan dara nindang mga garapa asin botelya na may laog nin likido nin menthol na iyo daa an bulong sa rayuma, kulog payo, kulog likod, almario , asin kulog tulak. Si Pay Erning, tubong Mangogon, yaon sa North Coastal na sakop kan banwaan nin Lagonoy asin ini yaon sa inotan kan Balaton, ka grupo kaini an mga kostal kan Mapid, Cagnipa asin iba pa. An Mangogon sarong magayon na kostal na puedeng maabot sa paagi nin lantsa sa pantalan kan Tamban sa banwaan nin Tinambac. Maski ngani an familya ni Pay Erning iguang kakayahan sa buhay ta an saindang magurang sarong marhay na doktor, may pag rugaring nin mga lantsang pang sira asin bistado sinda na mga musikero. Si Pay Erning durante kan siya saro pa sanang solterito kan taon 70, nag asikaso na mag istar sa Naga tanganing magtapos nin College. Sa premiro niyang pag dalan nin mga parada sa Centro tuyong Penafrancia Fiesta, dai nanggad niya malilingawan an mga halas-halas sa Plaza, haros taon taon kada fiesta, an halas-halas sa Plaza iyo an saiyang pinag aabangan ta ini makangalas asin makonsuelo ta garo an sana sarong magic show, mas tipid magdalan sa Plaza kesa maglaog sa mga Karnabal na igua nin entrance fee. Kaidto pa sinasabi kan mga “botogon” na mga para tienda nin “bulong” kuno na an dara nindang halas, sarong “dancer” ta ini saindang papabaylehon sa pagtugtog ninda nin trumpeta. Pero bago magbayle an halas dapat an mga tawo sa Plaza magbakal muna kan sadit na botelya na may laog nin bulong sa kulog lawas, kulog payo asin kung ano pang kahilangan sa ibabaw kan kinaban na sinasapo kan mga gurang. Haros magtapos na an parada dai pa nanggad pinapabayle si halas, ano pa pasaro-saro na logod an mga tawo nagpupuruli ta mauubusan na nin biyahe. Kan naka aging fiesta, iguang idinagdag na kababalaghan an mga “boleros” bako sana an pagbayle kan halas kundi igua na nin sarong sogok nin manok, ngaya idtong sogok nin manok, maglulukso arog nin sarong talapang. Naturalmente orogmahon an mga tawo asin interesado na makahiling nin nagluluksong sogok asin lalong mas maogma kun makaheling sinda nin nagbabayleng lasolas. Si Pay Erning arog kan taon-taon niyang ginibo magpoon kan 1970, nag tetiyaga siya na magtener sa Plaza Rizal para mahiling kun pano nagbabayle an halas asin kung pano nag lulukso an sogok. Sagkod nag abot sa punto na, napagal na an mga tawo sa katitindog asin kakahalat kan magic kan mga paratienda nin likido sa bote, kaya naghaharale na an mga ini, asin sa puntong idto na nagharale na an mga tawo, nagpoon naman na mamaratos patos an mga “dayo” o mga estranghero na mga paratienda nin likido, si halas, pig takupan na, si sogok, pig kaag na sa bulsa ta sa harong uubakan asin idodotdot sa asin ta idto palan pig labunan, patuyatoy na papuruli sa pig arkilahan na dagusan sa Naga ta an mga ini, mga tagalog asin taga ibang lugar. Sinda an mga tawong mayong pinag iba sa mga negosyante sa Katagalogan na mga paratienda nin tikoy, espasol, Kalson, kopya, Kalson, kaldero, kuwit, asin kadakol pang iba, na nagdadayo sa mga piyestahan lalo na sa Penafrancia Fiesta na iyo an pinaka matawong fiesta sa interong nasyon, kaya ngani an Naga oficialmenteng pig deklara komo, The Pilgrim City. Ngonian na taon nin Penafrancia, naging makolor an fiesta asin kadakol nin tawo pagkalihis nin duwang taon na mayong selebrasyon dara kan pandemya alagad para ki Pay Erning, tama na !.. Sobra na !..kumbinsido na si Pay Erning na puros kaputikan an sinasabi kan mga paratienda nin botelya nin likido sa mga Plaza sain man na lugar ta dai man talaga sinda tataong mag pa bayle nin lasolas asin magpa lukso nin sogok. Imbis magbakal kan mga botelya, may tugon si Pay Erning sa mga taong joven pa, na sa amay na edad dai pag abusohon an lawas tanganing pag abot nin panahon na sinda gurang na, dai sinda magsufrer nin mga kulog sa tabay asin mga kasu-kasuan. Sa mga banwaan na igua nin fiesta, igua man nin Halas-halas sa Plaza.