KALANDRAKAS - KULTURA, HISTORYA, TATARAMON: Mariano Perfecto

Ramon O. Olano, Jr.

Siisay si MARIANO PERFECTO?

Pipira sana sa mga Bikolano an nakakamidbid saiya. Dai aram kun anong gayo an naginibohan niya sa buhay na may matagom na kahulogan sa kulturang bikolnon.

“Si Mariano Perfecto (1853 – 3 Nobyembre 1913) iyo an nangagin ikalimang Gobernador (1910-1912) kan Camarines Sur, alagad an nasabing probinsya saro pa sa Camarines Norte, asin inapod na Ambos Camarines.

“Si Perfecto minimidbid man na “Ama kan Literaturang Bikol” asin “Ama kan Literaturang Hiligaynon”. Kagmukna siya kan peryodikong AN PARABARETA (1899-1900), an pinakaenot na peryodikong Bikolnon. Sa mga sinurat niya may beses an ipinapakaag niya komo kagsurat iyo an M.P.”

Sabi ni Dr. Maria Lilia Realubit, an Bikolanang nagligtas sa kalingawan kan lumang literaturang Bikolnon, si Perfecto man an pinakaenot na Bikolanong nagpundar nin paimprentahan, an Imprenta Mariana.

Halabaon an artikulong sinurat ko dapit ki Perfecto sa Bikol Wikipedia, alagad lipoton ko sana igdi ta kun boot nindong mas sangkap na pakaaram, magduman na lang kamo sa Wikipedia.

== Mga amay na dekada kan buhay ==

Kan 1873 nagpaIloilo siya asin duman nagin siyang “mayordomo, kusinero, muchacho, akolito asin sacristan” kan tugang niyang padi si Juan Perfecto na nadestino duman.

Alagad, sabi ni Salvador Pons, si Padre Juan Perfecto pig’urihan kan mga Kastila ta siya may kabatiran sa pagbulong bilang “faith healer” Dinakop kan mga autoridad asin itinapok sa Puerto Princesa sa puro nin Paragua kun saen siya duman na nagadan.

Alagad, si Mariano Perfecto nagtener sa Iloilo asin duman nagtukdo nin matematika, gramatika Espanyol, asin Latin. Dangan siya nakaisip magsurat nin mga istorya sa tataramon na Hiligaynon na nagin popular na gayo asta kan nanggana sa loteria nagkaag nin Libreria de Mandurriao sa Iloilo pero mga sinusurat niya pinapaimprenta pa niya sa Manila. Kan 1877, nagin ining Libreria Panayana. Kan 1884, pigbungsod niya an Almanaque Panayano kon Kalendario. Kan 1906, nakakaag na siya nin imprentahan kun saen igdi pig’iimprenta mga novena, mga devocion, mga corrido, mga cartilla, asin mga istoryang nasusurat sa Ilonggo.

== Sa Nueva Caceres ==

Sa alok ni Obispo Ocampo asin kan saro niya pang tugang na padi na si Monico Perfecto, nagbalik siya sa Nueva Caceres asin kan 1890 nagpundar kan Imprenta de Nuestra Senora de Peñafrancia, na nangaranan man Imprenta de la Sagrada Familia (1892) asin inapod man ngani kan si Katipunerong Antonio Guevara y Mendoza na Imprenta la Bicolana de M. Perfecto (1899).

==Ambag sa Literaturang Bikolnon asin Hiligaynon ==

Sabi ni G.F. Zaide asin M. Kalaw, si Perfecto “Ama kan Literaturang Bisaya” asin susog man ki Veloso, Enriquez asin Alejandro sa libro nindang publikado kan Phil. Book Co,., kan 1973, si Perfecto “Ama kan Literaturang Bikolnon.”

An pagkahigos ni Perfecto sa pagsurat nareparo kan Amerikanong si Frank R. Blake. Sabi niya si Perfecto “saro sa igwang pinakadakul na sinurat sa lokal na tataramon sa paghihinapos kan rehimen Espanyol”. Nabanggit man ni Salvador Pons y Torres, sarong Kastilang Agustino na si Perfecto inapod niyang “queredisimo amigo”, igwang labi sa “ochenta las obras en dialectos regionales escritas y publicadas.”

Si Perfecto nagsurat nin rawitdawit na halabaon na gayo, sobrang 300 estansa tituladong “Bareta dapit can Volcan Mayong sa Albay can Junio de 1897”. Primera y segunda parte. La Sagrada Familia. 1897.

== Pulitika ==

Kan si Elias Angeles nagbilog kan gobyerno probisyonal kan 1898, si Mariano Perfecto nagtukaw komo saro sa myembro kan Hunta Probinsyal.

Kan matugdas an administrasyon kolonyal kan Amerikano, siya nagkandidato para gobernador kan Ambos Camarines sa eleksyon kan Nob. 2, 1909 asin naelehir siya sa botong 2,518 kontra sa botong 174 kan saiyang kalaban na si Isabelo Aguilar. Siya an ika-5ng gobernador kan Camarines Sur (parte pa kan Ambos Camarines).

== Bikolano o Ilonggo ==

Sinsabi ni Realubit na si Perfecto namundag sa Ligao, Albay alagad si Angel Magahum, ((Oktobre 1, 1867 - Nobyembre 28, 1935)) sarong nobelistang Ilonggo, nagpahayag na an ama ni M. Perfecto sarong Ilonggo na taga-Jaro, Iloilo.

== Mga Gawad ==

Si Mariano Perfecto ginawadan kan Gawad Bonifacio sa Panitikan kan NCCA kan 1998. An Sumaro Bikolnon man nagtao ki Mariano Perfecto nin sarong gawad postuma kan 2013 sa pagmidbid kan saiyang ambag sa Kulturang Bikolnon.

Sources:

1. Realubit, Maria Lilia. Bikol Literature in the Philippines. NCCA.

2. Realubit, Maria Lilia. Bikol of the Philippines, AMS Press. 1983.

3. Pons y Torres, Salvador. Sacerdotes Del Clero nSecular Filipino Escritores. 1900.

4. Perfecto, Mariano. Almanaque 2008 Panayanhon.

5. Meliton, Ignacio asin Ursua, Jacinto. Mga Sinarakit Bicolnon. 1944.

6. Magahum, Angel. “La Panayana: Agi-agi kan Libreria asin Imprenta sa Mandurriawq Iloilo. Palis ni Casimiro Perfecto.

7. WIKA AT IDENTIDAD: WIKANG BIKOL BILANG LUNAN NG BIKOLNON, 1890-1956 Peñafrancia Raniela E. Barbaza, Ph.D.