KALANDRAKAS - KULTURA, HISTORYA, TATARAMON: MGA TAMONGOT

May mga kataga’ sa lenggwaheng Bikol na pambihira an paggamit; iyo ini an inaapod kong mga TAMONGOT.

An ‘tamongot’ iyo idtong sinabi ni Lisboa na inuusar daa ‘cuando estan enojados’ (ginagamit kan Bikolano kun nauurag na, anggot na, suya na sa kaulay).

Si Jaime Tordilla Malanyaon, sa saiyang librong “Tambobong Nin Mga Piniling Tataramon sa Bikol (Bikol-English Thesaurus). AMS Press. 1990. 400 pahina”- inapod niya ining simple sana: “Makukusog na tataramon”, kabaliktaran kan sinasabi niyang “Maluluyang mga tataramon”. Sobrang 300 na kataga’ an piglista niyang mga ‘tamongot’.

Sa Ingles man, an Amerikanong linggwistang si Jason William Lobel inapod niya ining ANGRY REGISTER nin Bikol.

Alagad, an sabi ni Lobel an mga tamongot eksistido sa inadalan niyang 3 tataramon sa Bikol (Naga Sentral/Rinconda/Buhi’non) asin yaon na ini sa tataramon kan Bikol kan palaog palang an Ika-17ng siglo, na nagpapatotoo kaini iyo an Vocabulario de la Lengua Bicol na binilog ni Marcos de Lisboa kan mga 1610. Sa Virac, Catanduanes igwa man mga gamit na tamongot.

Alagad, an mga tamongot inuusar bako mansana kun anggot an parataram; pwede ginagamit niya kun naaarat na siya, gusto siyang magtaong-doon kan boot ipasabot, gustong manginsulto sa kaulay, gustong ikaag sa menos an kaulay, o gustong magpakuban o magpakilhag, o gustong magpangirit o magpakonswelo.

Kaya an deskripsyon ngani na “Angry Register” medyo lahos sa tunay na karakter kan ‘tamongot’.

Igwa man nagburutwa’ na mga parasurat na Bikolnon na tolos binansagan ining ‘mga rapsak na tataramon’. Urog na naparaot an satong lenggwahe igdi.

Enot, kuon ta an kahulogan kan “rapsak”. Sa diksyunaryo ni Mintz an RAPSAK, ini an pakahulogan niya, “referring to vulgar language dealing particularly with the sexual organs,”(p. 820). Susog man sa diksyunaryo ni Adrados an RAPSAK boot sabihon sa Ingles ‘obscene, vulgar’ (p. 309)

Garo sala bagang marhay an pinapaabot tang pasabot kun aporon tang rapsak an mga tamongot ta an anoman na rapsak sa totoo lang may lahid na sekwal sa tono o sa isip may darang kausmakan.

Ano baga an mga tamongot na minasunod tunay na mga rapsak? Aber.

Du’nag (uran) Ay, nagdudu’nag naman! Maistambay kuta ako sa Plaza Rizal.

Lusngog (bungog) Lusngog ika kaya dai mo nadangog an muda saimo ni Crispin.

Ngipngip (teeth) Robrobon na baga an ngipngip mo. Dai ka kaya naghihinis.

Guslok (hungry) Guslok na ko! Haen na an pizzang binakal?

Kaya mapaparaot na gayo kita kaini. Mayong toltol na pagtaram an paggamit kan sarong bagay na dai man ngani nasasabotan an tunay na kahulogan. Isay man kaini nag’imbento huli sa kawa’ran nin pormal na tataramon para sa mga piling kataga’ na inapod sa Ingles ‘Angry Register’ mayong sangkap asin hustong pakasabot kan satong tataramon.

Sa pagpaliwanag ni Lobel sa saiyang pag’adal, an mga tamongot inuusar sa kagurubay (nagkaparehas sa edad o lebel sosyal), o an nagtataram mas halangkaw sa ranggo, edad o lebel sa kaulay alagad, dai man ini gayod naaplikar na kun an nagtataram nagsusuba sana man o nagtataong pagabat sa pagtaram, arog halimbawa:

An tokrig (orig) nakabutas sa langoban kawasa binayaan bukas an pinto!

Mayo akong hagrak (kwarta) ngonyan, naubos sa sugal kawasa.

Igwa man palan tamongot na napapaluwas paagi nin pagsoksok sa tanga nin kataga kan letra –s-,. Mga halimbawa: isnit (irritatingly hot); lusbot (buttock), lispot (extremely cold), etc.

Pintoan ta an urulay na ini sa pagsambit nin magkapirang mga tamongot:

a. Hawak nin tawo/hayop

1. Talinga (talingogngog) 2. Ngipon (ngipngip) 3. Payo/Hutok (alimantak) 4. Mata (malsok) 5. Nguso (ngosngos, ngurapak) 6. Bitis (singkil, samingkil) 7. Kamot (kamolmog) 8. Buhok (bungday) 9. Vagina (rayray) 10. Ngimot (nguraspak) 11. Bayag (lapit) 12.hawak (kabangkayan) Babae (siknit, babaknit) 13. Lalaki (lalaknit) 14. Aki (buldang,askit, pusi’) 15. Girl, mistress (signit) 16. Servant, slave (kaspok, tuspok)

b. Mga gamit/bagay

1. Harong (langag,biray) 2. Bagas (lasugas, lasgas) 3. Tubig, tam ilig(tu’lig)

4 asin (tasik) 5. Sira (sigtok, panira’, buragtok), 6. Chicken manure (sigpot)

7. sundang (suit) 8. Gabsok (banggi) 9. Udo (bugrak) 10. Snake (lasolas) 9. Sarawal (sarigwal) 10. Kawali (kawalwag) 11. Sapatos (sapagtok) 12. Kalayo (kalasbot 13. Gubing (lamasdo’) 14. Urang (bagrat) 15. Ikos (kurasmag, kurakod)

c. Mga kamugtakan

1. burat (lasngag, lusrat) 2. Hungry (guslok) 3. Hot (isnit) 4. Turog (tusmag) 5. Hiling (butla’)

Conclusion

The data in this paper shows that an angry register exists in at least three of the languages of the Bikol Region, and existed in the Bikol language at least as far back as the opening decades of the 17th Century. While at present no similar register is known to exist in any other Philippine language, some of its forms have been shown to be reconstructible for Proto-Bikol, and it will be interesting to find out if such a register indeed exists in any other Philippine language. Also, the existence of angry register lexicon cognate with lexicon of other Central Philippine languages, if pointing to contact between these Central Philippine languages, may someday reveal the attitudes the early Bikolanos had towards their neighbors and even the possible sociolinguistic reasons for them.