Labanan ta an Diabetes

Naaraman ko kan sarong aldaw na si kaiba ko dati sa trabaho nagpa dialysis na. Kan huri ko siyang nahiling sabi niya medio maraot pirmi an pagmate niya.

“Kasuarin ka huring nag pa check-up padi?” Hapot ko saiya.

“Mga limang taon na naka agi padi.” Simbag niya.

Kaya kan nag duman siya sa doctor, naaraman niya na igwa na palan siyang sinasabing stage 4 na helang sa kidni.

An mga baretang arog kaini ngunian na panahon bakong pambihira. Pero nakaka mundo kun an may helang sarong haraning amigo.

Kan pag puli ko sa Naga, nagka igwa kaming dikit na tiripon kan mga dati kong kaklase. Nag iristoryahan kami kan mga agi-agi mi sa buhay. Saro sa mga naka duman sa tiripon iyo si saro ming dating kaklase na nag da-dialysis na. Kan pagsuruwayan mi kan aldaw na idto dae ko hinuhuna na huri ko na siya mahihiling. Nagadan siya pakalihis nin tolong bulan.

Siguradong dakul satuyang may mga bistong mga amigo, pinsan, o mga dating kairiba sa trabaho na napasiring sa pag dialysis ta napabayaan si helang nindang diabetes. Baka may mga bisto man kamong nagka garadan sa pag laban kan helang na ini. May midbid ako nin nagadan sa edad na 25 sa diabetes asin may midbid man ako na amigong nagadan sa edad na 65 sa komplikasiones kaini.

Mga 20 taon nang naka agi kan enot akong sinabihan kan sakuyang doctor na igwa daa akong diabetes. Halankawon si sakuyang pigaapud na A1C asin si sakuyang asukar sa dugo.

Pig tawan akong mga reseta para sa kolesterol, pampababang alta-presion, asin pag pababa nin asukar sa dugo. Pero dae ko ini pig tawan nin importansia. Minsan na inom ako nin bulong pero minsan dae.

Dae ako nag pugol sa pag kakan kan mga mahamis na kakanon asin ibang kakanon na sabi kan doctor dae ko dapat kakanon. Basta masiram sige lang kakan ko. Pirming sinasabi ko sa sadiri na saaga na lang ako ma poon mag diyeta.

Nag poon si pagluya kan ginhawa ko kan namatean ko na napapagal tulos ako maski harani lang an linalakaw ko. Nag grabe saka pirmi na lang kapagalan si namamatean ko. Kaya nag pasiring ako sa doctor.

Sabi kan doctor mag duman daa tulos ako sa sarong doctor nin puso na inaapod na cardiologist. Nag halat pa akong pirang aldaw bago magpa hiling sa cardiologist. Pagka hiling sakuya kan cardiologist an sabi niya kun naghalat pa daa ako nin sarong aldaw delikado na daa an mangyayari. Kaya derecho ako sa emergency room.

Sa madaling istorya, nagka igwa ako nin sarong pigaapod na triple bypass sa puso. Resulta daa ini kan sakuyang diabetes na napabayaan.

Sa gracia nin mahal na Kagurangnan naging marhay asin nabulong si pagmate ko. Pinadagos ko man si pag inom nin bulong.

Pagka tapos nin dikit na panahon nagluya na naman si pagmate ko. Nag balik ako sa doctor asin sabi niya nag lankaw daa si creatinine ko. Pina pundo kan doctor si bulong ko sa diabetes na an apod metformin asin pina duman niya ako sa sarong pig aapod na nephrologist o doctor sa kidni.

Sabi ko sa sadiri grabe na naman ini. Sunod sunod na lang problema. Si pagmate ko sa mga problemang ini garo baga nag kukulambitay na lang ako sa sarong torsido.

Pero an nanudan ko digdi sa mga pangyayaring ini iyo an pag kaulay sa mahal na Kagurangnan. Nag hagad akong tabang Saiya asin kinakaulay ko Siya pirmi. Naging dakulang tabang an pag kaulay sa Kagurangnan sa pag abot sa mga arog kaining kamugtakan. Naging marhay si ginhawa ko.

An ginibo ko pinondo ko si pag inom nin metformin. Sabi kan si doctor riribayan niya daa nin ibang bulong si pigiinom ko na metformin asin dagdagan ko daa an pag inom nin tubig. Pero sabi ko probaran ta nguna an pag diyeta sa paagi nin pagkakan. Nag tugot man si doctor ko sa kundision na babantayan niya nin maray an mga numero kan A1C asin asukar sa dugo na resulta kan sakuyang diabetes.

Sa mga enot na aldaw na dae na ako nag iinom nin bulong para sa diabetes nag gamit ako nin sarong inaapod na glucometer. An glucometer sarong instrumento na nagsusukol kun normal, halankaw, o hababa an asukar sa dugo ta.

Sa paagi nin glucometer naaraman ko kun anong mga kakanon an mga nakaka palangkaw kan asukar sa dugo. Nakakan nguna ako nin sarong klaseng kakanon. Pagkatapos nin 15 minutos kinukua ko an sukol kan sakuyang asukar sa dugo gamit an glucometer.

Maaaraman sa paaging ini kun anong mga kakanon an dapat likayan asin idtong mga kakanon na mayong epecto sa diabetes. Dikit na pasensya lang an kaipuhan digdi ta dakul na beses mo gigibuhon ini sa man laen-laen na kakanon.

Nanudan ko sa arog kaining paagi na sa pagkakan ko, an karne saka sira dae nakaka palangkaw kan asukar sa dugo. Igwang mga tinapay na nakaka palangkaw asin igwang daeng gayo nakaka palangkaw. Para sakuya daeng gayo nakaka palangkaw an sprout bread, whole wheat bread, rye bread, multi grain bread, sourdough, asin pumpernickel. Pero an pan-de-sal saka mga puting tinapay gibo sa puting harina nakaka palangkaw. Kabali na diyan si mga tinapay na mga mahamis arog kan pan de coco. An importante maaraman ta kun anong klaseng tinapay an nakaka palangkaw kan asukar sa dugo.

Igwang mga camote na madali mag palangkaw asin igwa man na maluya mag palangkaw. Para sakuya mas dikit mag palangkaw itong mga may color na camote arog kan ube.

Pwede man mag kakan nin dikit na maluto pero sabayan mo nin dakul na gulay saka sira o karne. An malipot na maluto daeng gayo nakaka parikas kan paglangkaw kan asukar pero siisay man gusto magkakan nin malipot na maluto? An basmati rice, parboiled rice, saka maluto na color tsokolate (brown rice) dae man gayo nakaka palangkaw.

Dakul na prutas an dae nakaka palangkaw kan asukar. Pero gabos kita bakong pare pareho. May mga kakanon na nakaka palangkaw sa iba pero dae sakuya. Siring man, dae sainda, pero iyo sakuya. Kaya kaipuhan ta ini maaraman sa paagi nin glucometer.

Pagka tapos nin pagkakan mag lakaw-lakaw nguna maski mga 15 minutos lang nganing magbaba an asukar. An naka tukaw sana pirmi paka kakan dae nakaka tabang sa pag baba kan asukar sa dugo.

An pag inom nin tubig dakulang bagay. Makakatabang an pag inom nin tubig sa enterong salud kan tawo.

Ini an mga ginibo ko sa laog nin 3 bulan asin naogma si doctor ko kan nahiling niya na nagbaba si sakuyang A1C.

Nag pahiling man ako otro sa nephrologist asin si resulta normal na daa si creatinine ko.

Mga pirang taon na akong dae nag iinom nin bulong para sa diabetes. 6.1 an sakuyang A1C ngunian. Magayon na daa an arog kaining A1C sa may mga diabetes na dae nagiinom nin metformin. Nag ulay kami kan doctor ko na kun mag langkaw abot sa 6.5 an A1C ko, kaipuhan tawan niya ako nin bulong. Sa herak nin mahal na Kagurangnan pirming hababa sa 6.5 an A1C ko asin hihinguaon ko na pababaon pa ini sagkod maging normal.

Nagsusurat ako kan inagihan kong ini sa boot na makatabang sa may mga diabetes. Dikit na disiplina an kaipuhan.

Pero kaipuhan paaramon nindo an doctor nindo kun gigibohon nindo ini.

Sa ngunian na panahon garo na baga epidemia an diabetes. Kadakul akong nakakaulay na may halankaw na asukar. Maski na ngani si ikos ko na ataman igwang diabetes. Iniiniksionan ko siya nin insulin oro-aldaw. Herak man saiya kung pabayaan ko siya ta dae siya tatao mag bulong o mag iniksion sa sadiri.

Sa pag suma, an kolesterol, sobrang asukar, kulang sa exercise, pagkakan nin dae tama, asin pirming pag isip nin mga problema o pirming pag hadit, nakaka palankaw nin asukar sa dugo. Pero mag tubod kamo na kadakol na ibang kakanon na masisiram na pwede tang kakanon maski may diabetes kita.

Kun may mga gusto pa kitang maaraman manungod sa diabetes pwede kita mag hapot sa computer o mag dangog sa radio o mag hiling sa TV nin mga programa manungod sa pag kontrol kan diabetes. Sa YouTube dakul ka man manunudan.

Minsan maging practical man kita sa pag isip. Kun halangkaw an asukar ta sa dugo tano ta padagos pirmi an pag kakan ta nin leche flan?

Dikit na pasensya lang ta minsan pwede kita magsuko sa tentasion sa pagkakan nin mahahamis o dakul na maluto o tinapay. Pero kun mangyari ini isipon na lang nindo na kun dae mapugulan an diabetes – dialysis. Sigurado ako mabalik kamo sa tamang pag kakan.

An sabi ngani kan si santong San Agustin, ”Si ille, por non ego?” na an gustong sabihon kun kaya ngani kan iba na may siring na kamugtakan, tano man ta dae ko makaya. Sa madaling pagtaram, kun kaya kong gibohon, mayong rason na dae ko magigibo.

Dios Mabalos po sa pag basa.