Liberation of Naga Ngunian na Mayo

Kan Mayo uno saka dos, 1942, duwang dakulang grupo na hali sa Campo Isarog Guerilla Unit asin sa Tangcong Vaca Guerilla Unit, katabang an ibang mga saradit na grupong gerilya sa Camarines Sur, kairiba idtong mga Agta sa Campo Isarog na may mga armas na pana, nag sakyada sa Naga na okupado kan mga Hapon. Nabawi kan mga gerilya an Naga sa kamot kan mga Hapon sa labanan na ini.

Segun sa librong “The Guerilla Resistance Movement in the Philippines” ni General Charles Willoughby na Intelligence Officer ni MacArthur, 30 mga presong Amerikano asin ibang mga preso na may sentensyang kagadanan an na salvar sa sakyadang ini.

Nagka igwa nin selebrasyon an mga gerilya sa paagi nin sarong parada na ginibo sa centro nin Naga. Inapod ining selebrasyon na “The Liberation of Naga.” Dakulang bagay ining okasyon na ini sa mga Bicolano. Na bawi an Naga sa kamot kan mga Hapon na mayong tabang hali sa mga Amerikanong soldados.

Pero pagka tapos nin pirang aldaw nag abot an bagong dakulang fuersa nin Hapon. Nasakop otro an Naga kan Hapon.

Maski na ngani nakua otro kan mga Hapon an Naga, dae malilingawan kan mga taga Naga an pangyayaring ini. Nagin inspirasyon sa mga gerilya asin sa mga Bicolano ining labanan na ini. Na poon pa lang si gera. Dakul pang panahon maki pag laban otro an mga gerilya.

Permanenteng nabawi otro an Naga kan Abril, 1945. Sa labanan na ini, nag abot na an mga Amerikanong soldados katabang an mga gerilya sa pag sakop kan Naga.

DAKUL NA MGA libro, mga kasuratan, asin mga istorya manungod sa mga gerilya an mga mababasa ta. Kan joven pa ako dakul man akong mga na kaulay asin naka istoryahan na mga dating gerilya na kairiba kan sakuyang ama.

Minsan kun naiisip ko si mga istorya ninda, igwang mga istoryang nakaka mundo. Nakaka mundo mabasa na dakul na iriwal an nangyari sa mga kaparehong gerilya sa Bicol. May mga grupong nagin kaiwal kan saro man na grupo manungod sa mga teritoryong sakop ninda. May mga manungod sa politika. May mga saradit na grupo na nang aabuso sa mga tawo sa mga barrio. May dakulang iwal man nangyari na linamag kan lider kan sarong grupo si lider kan saro man na grupong gerilya asin nag baradilan manungod sa babae.

Nasambitan man ni General Willoughby an mga iriwal na ini sa libro niya. An sabi niya grabe daa an ralabanan sa Bicol kan mga gerilya contra gerilya. May mga pangyayari daang sinda-sinda nag gagaradanan..

Bako akong sarong eksperto sa historia pero naiintidihan ko na pwede mangyari ining mga iriwal na ini sa panahon nin gera. Pero sa pag mati ko bakong gabos na nasa libro tama. Natubod ako na kadaklan kan mga gerilya marhay na tawo asin an gusto ninda labanan lang an mga Hapon na nag pasakit kan satuyang mga ka-himanwa.

May mga librong nagsasabi na an Tangcong Vaca gerilya namundag sa Canaman pero dakul nagsasabi na namundag ini sa Libmanan. An Tangcong Vacang bukid nasa Libmanan asin an mga miembro kan Tangcong Vaca Guerilla Unit kadaklan taga Libmanan.

Uya tabi an sarong rawit dawit na sinurat kan saro sa mga pinaka enot na opisyales kan Tangcong Vaca Guerilla Unit na namundag ini sa Libmanan:

LABAN CAN LIBMANAN CONTRA SA HAPON

Ni Nicolas Z. Peñaredondo

An taga Libmanan mamomotan nanggad

Sa pigsasabi ngaran na libertad

Can maobservaran an mga Japonese

Can taga Libmanan na sinda mabangis

Nagresentar quita nagbago nin isip

Na tawan tang lecsion an mga Nippones

Idto na si defunto Aureus Leon

Primerong nag isip lumaban sa Japon

Pinag invitaran si Eching si Tanciong

Igdi sa banuaan na dacol si paroy

Iguang sarong sitio igdi sa Concepcion

Calinigan ngaran karaning Poblacion

Duman pinag punan an pag tiripon

Don Tecio y Etching iba pang campon

Ugwang treseng miembros sa primerong grupo

Nag poon nin laban digdiyo sa centro

Haloy nang panahon natapos an gera. Dakul na dekada nang naka agi. Marayo na si mga gerilyang nagralaban. Pero an “Liberation of Naga” sarong tunay na nangyari. Saro ining dakulang ehemplo asin inspirasyon satuyang mga taga Bicol. Kun magka sararo kita, kaya ta maski gurano kagabat an satuyang ma-enkwentro.

Na patunayan ta ini sa “Liberation of Naga.” Na sakop kan man iba-ibang grupong mga gerilya sa Bicol an Naga na mayong tabang kan mga Amerikano.

Sa bulan na ining Mayo dae ta po lingawan itong mga gerilya asin mga ordinaryong ciudadano na kabali sa “Liberation of Naga.”

Bendisyonan man po an mga kalag ninda kan satuyang Kagurangnan.