Mag Biricol Bicol Kita

“Dae ka mag laog dyan ta may ido dyan!” An likay na taram kan sarong taga Naga sa amigo niyang taga Albay.

“Para palan ido.” An simbag kan si taga Albay asin padagos na nag laog sa harong kan amigo ninda sa Naga.

“Ayam! Ayam! Tabang!” Marikas na dalagan asin kurahaw kan si taga Albay lamag kan sarong dakulang maisog na ayam.

Iyo ini an pirming istorya kan saro kong pinsan na taga Albay. Dae ko aram kun nag kakaraw (suba) siya. Pero pwedeng totoo ta sa Naga an ido saka ayam pareho lang an gustong sabihon. Sa Albay an ido o ido-ido sadit pa daang ayam.

Natubod ako na an mga arog kaining istorya pwede mangyari satuya sa Bicol. Segun sa mga adal kan mga eksperto sa tataramon Bicol, igwa daa kitang 18 dialecto o tataramon.

Dakul manangad kitang man laen laen na dialekto. Iba an Bicol sa mga kostal, sa Rinconada, Sur, Sentral, Norte, Catanduanes, asin ibang lugar satuya. Sa mga tataramon na ini naka dagdag pa an tataramon nin Kastila na mas naka pa-yaman sa tataramon ta.

Mag pasiring ka lang sa Iriga o Buhi, iba na an tataramon duman. An distansia ngani kan Legazpi pasiring sa Daraga mga 5 kilometros lang asin kayang lakawon pero iba na an tataramon sa Daraga compara sa Legazpi.

An mga tataramon na ini pwede ta apudon na mga iba-ibang lenguahe ta bako sana an mga palabra an mga nag kakaiba kundi pati an tono kan pag taram, iba.

An maka ngalas na nahililing ko sa arog kaining situasion, konectado pa kita gabos maski iba-iba an mga lenguahe ta. Magka sararo pa kita sa pagka Bicolano.

Igwa kitang mga sadiring literatura, mga istorya, pagtubod, mga rawit-dawit, asin mga cultura asin tradision na arog kan sadiri tang pag umaw sa satuyang Virgen de Peñafrancia. Igwa man kitang mga sadiring kanta na arog kan Sarong Bangi, Ano Daw Itong sa Gogon, asin sadiring bayle na arog kan Pantomina.

Sa paagi kaining mga sadiri tang tradisiones asin cultura mas nagkaka sararo kita maski man iba-iba an tataramon ta.

An magayon ta maski na ngani man laen laen an taramon ta, igwa kitang pig aapod na “mother tongue” na iyo an Naga Bicol. Kasi gabos na Bicolano tatao mag taram nin pig aapod na Naga Bicol. Saro pa ining nakaka tabang sa satuyang pagkaka sararo.

Arog baga kan nasa elementaryo pa ako asin haiskul sa Naga, may mga kaklase akong mga taga Iriga, Buhi, Albay, asin iba pang lugar, pero nagkaka irintindihan kami. Aram ninda an Naga Bicol maski pag puli ninda sa mga probinsya o banuwaan ninda iba na naman an taramon ninda.

Garo mas dakul sindang aram na mga taramon. Aram ninda mag Naga Bicol, Rinconada Bicol (o kun taga sain man sinda sa Bicol), Tagalog, asin Ingles. Dae pa kabali igdi si mga kaklase ming Bicolano na tatao mag kastila o mag taram nin intsik.

Pero an dae ko naiintindihan ngunian kun tano ta imbes na Naga Bicol an taramon ta sa Naga, nagin Tagalog na maski mag sain ka sa Naga. Puro Tagalog na an madadangog ta sa mga iskwelahan, mga mall, asin sa man iba-ibang lugar. Bako man arog kaini kaidto.

Kun mag duman kita sa Visayas, Visaya an taramon duman. Bihira an nag tataragalog duman.

Sa pag hiling ko mas mayaman an tataramon tang Bicol. Saro kitang rehion sa Pilipinas na dakul na dialecto pero may sadiri kitang pig aapod na “identity”.

Maswerte kitang mga Bicolano ta magayunon an mga lenguahe ta. Dapat ma preserbar ta ini nganing dae ta malingawan an satuyang mga tradisiones, historia asin cultura. An lenguahe tang Bicol iyo an nag pre-preservar kan satuyang cultura.

Kun dae ta maibalik an taramon Bicol sa sadiri tang natad baka mag abot an panahon na kita nang mga Bicolano an tutukduan kan mga Tagalog kun pano mag taram nin Bicol.

Kaya maski puro pano mag biricol Bicol po kita sa satuyang Maogmang Lugar.

Dios mabalos po.