Mga Istorya Kan Obikoliana Asin Iba Pa

SARONG DOMINGONG AMAY NA AGA, kaidtong panahon, mga anum na decada nang naka agi, na destino po ako mag sakristan sa sarong Amerikanong padi.

Kan Domingong aga na ito mayong makuang padi si Msgr. Belleza na kura paroko kaidto kan Naga Cathedral kaya nag hagad siya nin tabang sa mga hesuitang padi ta kaipuhan niya nin padi na mag misa sa kapilya kan barrio Carolina.

An kapilyang ini mga dose kilometros an rayo hale sa sentro kan Naga.

Sa madaling istorya pig pa hapit kami kan jeep ni Msgr. Belleza asin nag pasiring kami duman.

Pag abot mi sa Carolina dakul nang mga tawong nag haharalat sa palibot asin laog kan kapilya. Nadangog ko si ibang tawo na nag uurulay na ano daw tataramon kaining Amerikanong padi na ini.

Pero pag poon kan misa kaining halangkawon na 6’4” na Irish American na hesuitang padi, nagkangaralas gabos na nasa kapilya.

Pag poon kan misa sagkod matapos, Bicol gabos tataramon niya

Maogmahon ta gabos naka ngirit si mga tawo ta nakunsweluhan sinda sa pag dangog kan sermon saka sa pag taram ni Fr. James Obrien.

Pakaka tapos kan misa, sarong kustumbre kaidto na may pamilya sa barrio na mapa kakan sa padi nin pamahawan.

Iyo po ini an paborito kong parte kan pag sasakristan – masiram na pamahawan na ibos, tsokolate, estrelladong sugok, longanisa, badi na abo, karne norte, sinanlag, puto, pan de sal, hamon asin iba pa.

Pag abot mi sa lamesa na kairiba si mga bisita kan pamilya, na riparo ko tolos na mayong nag kakaulay ki Fr. Obrien ta garo nagkakasurupugan pa.

Nariparo man garo ni Fr. OBrien na mayong gayong nagtatararaman ta nagkakasurupugan kaya siya an enot nag taram.

Sabi niya: “aram nindo dae nagkakarayo an kultura kan mga Bicolano sa kultura mi sa Ireland”.

Padagos siya nag istorya luway luway nguna, tapos gabos nabubuhayan na kan sabi niya na duman sa Ireland siring man igdi satuya sa Bicol dakul sindang pag tubod na arog kan kun mapasala kang baliktad si pag sulot mo kan kamiseta o t-shirt mo, swe-swertehon ka.

Pero dae mo ibalik sa tama kun mapasala ka nganing padagos an swerete mo sa enterong aldaw.

Medyo siring man daa digdi na kun mawara ka sa sentro o sa bukid, baliktadon mo lang bado mo masususug mo na an papuli.

Tapos kan nag istorya na siya manungod sainda sa Ireland na may mga nagtutubod man sa mga enkanto, aswang, dwende, tianak, capri asin ibang mga multo sa bangi na siring man sa satuyang cultura, bigla na lang gabos sa lamesa nag ngingirisi na asin kinakaurulay na si Fr. Obrien.

Naka dagdag na diyan an iristoryahan manungod kan mga tradisiones ta kan bayleng Pantomina asin mga Pastoras, abot sa mga istorya manungod sa naka aging gera mundial asin pag sakop kan mga Kastila, Amerikano, Hapon asin ibang dayuhan sa Bicol.

Asin siempre dae nawawara an iristoryahan sa mga tradisiones ta sa pag umaw sa Kagurangnan.

Pwerte na man si kakan ko, mientras magayon an iristoryahan.

Ngunian, pag naiisip ko ining mga eksperiensang ini kan panahon, na gamiyawan ko na dakul pa akong dae pa nanunudan manungod sa kultura asin historia kan Bicol maski na ngani digdi na ako namundag asin nagdakula sa Naga.

Magayon po baga maaraman an satuyang kultura o historya sa paagi nin mga personal na mga iristoryahan na hale sa satuyang mga matua, mga kagurangan, mga compadre, comadre, mga barbero, mga kutsero, mga tsuper, para tukdo, asin iba pa.

Arog kan sarong istorya sakuya kan saro kong tiyo na naka istar sa Daraga kaidto manungod sa sarong barrio duman.

Kan panahon daa kan mga Amerikano, nag bugtak duman nin sadit na kampo si mga soldados na Amerikano sa kataid nin pastorahan nin mga baka.

Ngunian, kun gusto daa mag kakan nin “steak” si mga abusadong soldados, sinusugo lang ninda si mga taga duman sa barrio saka sinasabihan maski siisay mahiling ninda na “go and kill a cow.”

Minsan kun gusto mag badil nin baka si mga abusadong soldados asin hinahapot kan iba kun ma sain sinda, an simbag daa sainda “to kill a cow” kaya sa arog kaini nag abot na pangaranan an sarong barrio duman sa Daraga na Barrio Kilikaw.

NGANING DAE MALINGAWAN an mga istoryang arog kaini, nag gibo si Fr. OBrien nin sarong mahibog na libro na mga istorya manungod sa satuyang tradisiones, cultura, asin historia.

Nganing mabilog ining librong ini tinawan niya kaming mga estudyante niya nin mga assignment.

Kun taga Masbate ka, pag puli mo o pag bakasyon mo duman, magsurat ka manungod sa Masbate.

Kun taga Iriga ka o Sipocot magsurat ka manungod sa Iriga o Sipocot

Sa mga taga Albay, Sorsogon, Camarines Norte, o Catanduanes, siring man.

Kun komiko ka sa eskwela mag surat ka manungod sa mga nakaka ngising eksperiensa mo

Arog kan istorya kan si kairiba mi na si Monlee manungod sa sarong ikos na naka dikwatrong nahiling ni Monlee na nag sisigarilyo pa daa asin nagpapa asu-asu sa ibabaw kan sarong sementadong tulay diyan sa Naga. Pinikit niya daa si mga mata niya pero pag muklat niya yaon pa daa duman si ikos na naka dikwatro.

Kun dakul kang aram sa mga tiyanak o aswang mag surat kang istorya.

Tiniripon niya asin pinakarhay niya ini gabos sa sarong mahibog na libro asin inapod niya ining “The Historical and Cultural Heritage of the Bicol People”.

Gabos ini hale sa mga istorya.

Dakulang bagay ini samuya na mga istudyante niya kaya pagkatapos nin pirang taon pagka gadan ni Fr. Obrien nag gibo kami ning sarong proyecto kan high school class 1966 mi para sa memoria kan dati ming padangat na maestro.

Sa pangiginot kan kaklase ming si Goyo Castilla nakiulay kami magka igwa nin sarong lugar duman sa library sa Ateneo de Naga. An sabi man kan si kaklase mi dati asin compadre kong depunto na si Ernie Verdadero, apudon ta ngayang OBikoliana ta OB kaya gaha mi ki Fr. Obrien asin Bicol na baga daa, kaya OBikoliana.

IMBITADO PO KAMO gabos maski taga sain kamo. Bisitahon po nindo an lugar na OBikoliana mientras nasa Naga kamo.

May mga su anuy duman na mga materiales manungod sa Bikol, mga suanoy na periodiko, magasin, mga libro kan mga Bicolanong para surat, mga kantang Bicol, asin dakul pang iba.

May mga bagay bagay duman manungod sa satuyang literatura, kultura, asin an importante sa OBikoliana iyo an pag preservar kan mga bagay na ini asin sa pag preservar kan satuyang lenguaheng Bicol.

Taon taon nagtatao man an Obikoliana nin mga lectura para sa kauswagan kan Bicol.

Pero hagad ko lang po saindo pag bisita nindo sa laog kan Obikoliana – Bicol po taramon ta kun pwede tanganing maogma an espiritu ni Fr. OB.

An sabi niya kaya sa mababasa nindo sa sarong lanob duman na, “An tataramon Bicol iyo an saro sa pinaka magayon na tataramon sa enterong kinaban.”

Kun nagtitiripon tipon po kami kan mga kaklase ko, pirmi kami nag iiristoryahan manungod saiya. Nagigiromduman mi si mga tugon niya sa mga istudyante niya na dae kita malingaw sa pagka moot kan satuyang mayamanun na kultura asin historia.

Mayo na po siya digdi satuya pero igwa na kitang OBikoliana

Ngunian na mga panahon may naghahapot pa man sakuya kung ano na nangyari ki Fr OB?

An Simbag ko pirmi?

Nag puli na po si siya….

duman sa Pinaka Maogmang Lugar.