Midya, marhay, maraot
Sa interview sako ni radyoman Elmer Abad kan dwNX kan Domingong aga hinapot nya ko kun ano ang pagkakaiba kan midya kadto saka kan medya ngonyan. An simbag ko iyo ini: parareho lang kadto sagkod ngonyan an media maimpluwensiya sa komunidad, bantugan, pigtutubod asin pighahangaan. Kaya lang kadto radyo sana.
Nagbukas ang ABS o Alto Broadcasting System, DZRB, the Voice of Bicolandia, AM station, na dangog sa anom na provincias kan Bicol abot pa sa Quezon, abot pa sa Mindoro.
Dikit pa an may transistor radio kadto kaya kadaklan nakakadangog sa radyo itong may mga kaya.
Kan dekada 50 hasta 70 an ABS o Alto Broadcasting System kan pamilya Quirino naguin ABS-CBN (Chronicle Broadcasting Network) na pagsaderi na kan mga Lopez.
Nagdakul na si may mga transistor radio kaya dakul na an paradangog. Duman na nagsirikat sinda Art Toralba, Eddie Valenciano, Eddie Alanis, Leon Palmiano Jr., Noli Santa Cruz, Jess Volante (buhay pa sagkod ngonyan), Dotie Flores, Beth Ariola, Delia Delos Santos, Lolo Biloy, Amigong Tsokolate, Jimmy Alanis, Roy Torrecampo, Noli Mapa, Rufo Tuy Jr., Lina Paglinawan, Sonia Leano, Sal Fortuno, Jocelyn Faustino Fortuno, Paco Felicedario, Pidong Tria, Bobby Dacer asin iba pa.
An iba sa mga nasambit bako man ABS-CBN kundi nagsirikat sa DZDR na saderi kan pamilya Ravanera. An sikat na “Apat na Tagulipdan” na nadadangog kadto baru-bangui sa DZDR sa pangengenot ni Felipe Bio Jr.
An iba sa DZGE kan Filipinas Broadcasting Network na pagsasaderi ni dating Senador Edmundo Cea Sr.
Puro radyo sana kadto ta nagka-igwa nin TV sa Naga asin Iriga kan dekada 70 na kan pakatapos kan maideklara an Martial Law.
Ngonyan igwa nang social media, Facebook, Twitter, asin iba pa, an mga programa sa radyo nadadalan sa Facebook Live, Live Streaming, Youtube, Instagram saka Viber.
An bareta nangyayari palang naaraman na tulos sa enterong kinaban.
Hinapot ako kun ano an epekto kan grabeng poder asin impluwensiya kan midya asin social midya ngonyan.
Sabi ko marhay/ maraot ta madaling maglakop an bareta alagad kun minsan maraot man huli sa kun anong dahilan nag-uso an fake news asin balubagui, black propaganda asin pakaraot sa paagui kan media.
Sa social media palibhasa maski siisay pwedeng magpost kan saiyang kaisipan, mensahe, retrato o video na mayo nin editor o fact checker. Warak an manlaen-laen na impormasyon na nangraraot kan reputasyon nin ibang tao huli sa personal o politikal na rason. Kun minsan grabe an kaanggutan nin mga nitizens kontra sa gobyerno, mga opisyales kaini ibang nasyones, dayuhan na gobyerno o kapwa netizens.
Kaya marhay/maraot an midya kadto maski ngonyan.
Duwang klase an midya: serbisyo publiko asin negosyo.
An mga may saderi, negosyo an tuyo.
An mga mediamen, announcers o peryodista servicio publiko an tuyo. Hababa pa an sweldo.
Kaya lang sa kinaban na ini na kuarta man giraray an pig-Dyodyos. An kaputikan basta may kuarta iyo man giraray an nangingibabaw.
Hinapot pa ako ni Elmer, sa panahon nin politika pano maaraman an politikong nagsasabi nin totoo? Pano maaraman kan publiko an radyong nagsasabi nin totoo asin mayong pigkakampihan na grupo nin politiko asin kampo?.
Sabi ko, risa man sa tanog, sa tono, asin anggulo kan sarong taga-radyo kun siya “prepaid” o bayad an pigsasabi ta kadaklan sainda pig-ooro-otro asin mas halawig an pagtukar kan isyu kampi sa sarong grupo asin kontra sa kakontraryo.
Kaya amay pa ngonyan na maghusgar, dangugon ta na ngona an mga platika asin halaton ta pagharani na o tama nang panahon na magdesisiyon kita kun siisay an iboboto sa masunod na eleksyon.