Namarapara

“Kumusta? Namarapara baga.” Bihira ko nang madangog ang terminong “namarapara”, suanoy na tataramon. Mahale ini sa medio may edad na o sa may substansyal na aram sa lingwaheng Bicol. Ang boot sabihon kan tataramon iyo ang biglaang pagbutwa pakatapos nin hara-halawig na panahon na mayo nin bareta o kurumustahan man lamang.

Siguro, saro sa mga rason kung tano bihira na ining gamiton iyo ang “digitalization” asin “virtual” na paagi nin pagkomunikar. Tanda ko kadto, si mga kabisto kong mayo akong bareta nin pirang taon na bigla ka na lang i-aadd sa social media, mangungumusta- virtual namarapara.

Ang intensyon palan mahanap irerecruit sa networking nin manlaen-laen na produkto. Ang iba mga ngangalasan, tanda ko tong napkin na alkaline daa, na tig-demo samuya sa sarong coffee shop, ginibong tsaa ta ang tubig na sinawsawan, alkaline water naman. Dai naman ininom kan si nag-demo. Baad magsabi kamo gibo-gibo sana ang istoria. Dai ko naggigibo nin istoria, bako akong mahilig sa fake news.

Sa ngonian bago na ang intensiyon kan virtual namarapara, nakaabot pa ning ibang planeta, sa Mars. Pano nakaabot sa ibang planeta? Pamilyar bagang maray ang, “Mars, pautang.” Iyo na yan ang medio bagong uso.

Igua akong mawot na klase nin namarapara, halos sarong pangiturogan, mawot man halos kan kagabsan. Kaya inaapod na pangiturogan ta bako pa ining realidad, dai pa nangyayari o dai pa nahahaman. Nawawara o hinihidaw.

Balikan ta sa economics ang konsepto kan “scarcity” o limitado asin kakulangan sa resources na kaipuhan marhay asin tultol ang pag-alokar tanganing makinabang ang konstitwentes kan sarong nasyon o komunidad. Sa sistemang ini, naglalago ang ekonomiya kasabay ang marhay na kapakanan kan tao.

Hilingon ta ngonian ang inaagihan ta bilang sarong nasyon. Dikit sana ang nakikinabang, kadaklan nasa poder. Natuod na kita sa pirming sinasabi na kulang ngaya ang budget, ito palan kulang ta maabot sa baba, nabawasan nang maray. Pinatubod kita na kulang ang pondo na dai man palan. Inula ang “basura” sa mga proyektong dakula ang kantidad.

Hilinga ang sektor kan edukasyon, kan agrikultura, kan mga aldawan ang sueldo, kan nagtatrabaho aroaldaw, kan mga nagbabayad buwis, mga kasaraditan. Uya kita sa resulta kan sistema nin mga namaraparakurakot. Madiklom nanggad ang dalagan kan mga bagay. Dakul nagugutom. Dakul nagtitios.

Ang makangangalas, dinadalan ta sana ini mangyari. Haloy na, alagad pinapabayaan ta sana. Ta ano man baya magiginibo ta?

Ngonian na inurula na ang tunay na nangyayari asin kung saen napapaduman ang buwis kang taumbayan, bakong tama sana man makamate nin anggot? Ta bakong patas ang laban. Ang posisyon, kinakapitalan asin ginigibong kasangkapan nin pagpayaman causa kan ilegal asin salang paagi.

Uyon ako sa kaolay ko kan nakaaging semana, sabi niya, marhay ang Pilipinas ta ang hagad ta hustisya, bakong pagbalos arog kan mga nangyayari sa ibang nasyon na may parehong kaso ang mga politico. Dai ta inaagi sa bayolenteng lakdang kundi sa tamang proseso. Uyon ako na ang kultura ta yaon pirmi sa pagkaherak. Ka-dramahan. Tatao magpatawad, alagad bako ini ang masalbar o madara sato sa marhay na kamugtakan. Pirmi kong nadadangog, asin nagtadom man sa sakuyang isip ang sab ikan dati ming Hepe sa opisina, “ang gobierno, solusyon sa inaagihan kan kasaraditan, ang matabang sa mga nangangaipo.”

Mawot ko ang aldaw, mahiling ko ang sakong haloy nang hidaw, makasabat ang gobierno minsan, malinig asin tanos, maabrasa asin masabi, “Kumusta marhay na gobierno? Namarapara baga.”