Nuarin ka Mapuli sa Naga?

“MAPULI KA?” Iyo ini an pirming hapot kan mga ka-trabaho ko sa Manila kaidto kun harani na an Peñafrancia.

Pagka tapos nin pirang dekadang pag istar sa Amerika, arog pa man kaini an dae nawawarang hapot kan mga bisto kong Bicolano kun naghihirilingan kami.

Kan naka aging Domingo nagka hilingan kami sa simbahan ni Elmo. Saro ko siyang dating ka eskwela sa Naga. Retirado man siya siring sakuya. Sa madali ming pag usipon hinapot ko si Elmo kun nuarin siya mapuli otro sa Naga.

Gusto ni Elmo mag puli pero masasakitan na daa siya. Primero, haluyon daa an biyahe sa eroplano hali sa Amerika. Ika duwa may mga namamatian na daa siya asin mayong Medicare (insurance medikal) sa Pilipinas.

Naiintidihan ko an sitwasyon ni Elmo. Naiisip ko man ining mga bagay na ini. Kun naka istar ka sa parte kan New York pwede abutan nin labing 20 oras an pag biyahe sa eroplano. Pag abot sa Manila ma biyahe ka pa pasiring sa Naga. Maswerte itong mga naka istar sa parte kan California o Hawaii. Mas harani sinda sa Pilipinas kaya mas madali an pag byahe ninda.

Sa mga aki pa, mayong problema an pabalikbalik na pag puli. Pero iba na an sitwasyon kan may mga edad na sa buhay.

Pero bakong gabos na mga retirado o senior citizens an kapareho ni Elmo. Igwang mga makukusog pa na gusto mag puli taon-taon. Igwa man na nagpupuli pirmi basta may mga importanteng okasyon na arog kan mga reunion, kasal, bunyag, asin kun may nagagadan sa parte kan pamilya.

Aparte kaini dakul akong nakakaulay na mga retirado sa Amerika na gusto permanenteng mag puli satuya. An problema dae pwede sa mga ospital sa Pilipinas an inaapod na Medicare Insurance kan mga retiradong Pilipino sa Amerika. An sabi ninda mauubos lang daa sa medikal an kwarta ninda kun mayo sinda nin insurance.

May mga rason kun tano ta dae pwede an Medicare satuya. An saro kaini iyo an sinasabi na dakul na korapsyon daang mangyayari igdi sa programang ini kan Amerika kun dadarahon sa Pilipinas.

May mga pangyayari na pwede bayadan kan Medicare kan Amerika an sarong balikbayan na na-emerhensya sa Pilipinas pero kaipuhan bayadan nguna kan pasyente an ospital. Tapos pwede ini abonaran kan Medicare pag balik kan pasyente sa Amerika dara an mga resibo asin preba kan pagka ospital niya.

“NUARIN KA MAPULI SA NAGA?” An bweltadang hapot ni Elmo.

May plano akong mag puli sa maabot na Enero 2026. Primero, ikakasal kaya si saro kong sobrino. Gusto niya na ako an magin saro sa mga ninong. An ika duwang rason, magkaka igwa kaming sarong pagtiripon kan mga dati kong kaklase kan hayskul 1966. Sarong tiripon pagka tapos nin 60 taon.

Gusto ko mag puli pero an totoo pig iisip ko pa lang an biyahe napapagal na ako. Sa ngunian sabi ko sa sadiri ko ma desisyon ako sa pag abot kan tahaw kan taon na ini kun mapuli ako o dae.

Mayo na man talaga akong pupulian sa Naga. Mayo na si harong ming luma sa Bagumbayan asin pinabakal mi na si daga mi sa Carolina. Mayo na si mga tugang ko sa Naga. Nasa lumang sementerio na sinda kan Peñafrancia naka lubong. Kaya kun na puli ako sa Naga sinda an enot kong binibisita – sa sementerio.

May saro pa man akong tugang na nawalat sa Bicol pero sa Daet na siya naka istar. Pirmi man kami nagkaka ibanan ta nag didigdi siya pirmi sa New York. May aki siya igdi. Kaya apwera kan mga sobrino saka sobrina kong natatada sa Naga, mayo na akong tutuyuhon na pupulian.

Minsan naiisip ko na mayo na si dating Naga na harani sa puso ko. Habo ko mawara sa memoria ko itong lumang Naga kun sain ako namundag asin nag dakula. Makaka enganyo siguro sakuya mag puli an tiripon na plano kan mga dati kong kaklase. Iyo ini si mga kaklase ko na maski dae kami naghihirilingan nin pirang dekada, dae nag babago an samuyang iribanan. Mga padangat, dayupot, asin garo kami magturugang na mga amigo.

Balik kita sa hapot na “nuarin ka mapuli sa Naga?”

Sa sadiri ko lang na pag isip-isip na simbag - maski grabi an distansia kan Naga “dae ako nag hali nin Naga.”