Padangaton ta an agrikultura, padangaton ta an Pilipinas

Sa panahon nin globalisasyon, orog tang namamati an liputok na pagkamoot sa sadering nasyon.

Duwa an mga petsa kan satuyang independencia, enot Hulyo 4 an katalingkasan na iginawad sato kan mga Amerikano pakatapos kan giyera mundial numero 2; an ikaduwa, an pigcecelebrar niyato sagkod ngonyan na independencia kun petsa 12 kan Hunyo na pigtalaan ni Presidente Diosdado Macapagal, independencia sa ginatos na taon na kita nasakupan kan mga Kastila.

Kun ako an hahapoton dapat icelebrar niyato pareho an duwang pista opisyal ta an gabos na iyan pinag-sakripisyuhan kan satuyang mga ninuno, nagpakasakit, nagadan makamit lang ang katalingkasan na hinahangos ta sagkod ngonyan.

An globalisasyon para sa mga puderoso asin mayayaman lang na mga nasyones arog kan Amerika, Tsina, Britanya, asin iba pa na nagpro-producir asin ipinapabakal asin pig-nenegosyo sa satuya.

Igwa man kita nin mga produkto kadaklan agrikultural arog kan prutas asin gulayon na pigpapabakal asin pig-nenegosyo ta man sa sainda.

An mga darakula asin mayayaman na nasyones pig-aapod na developed countries, an saradit asin pobre na arog satuya pig-aapod na under-developed o developing countries.

Kun ako an hahapoton dai na ngona kita makipareha asin maki-umbasan sa mga darakula, mantineron ta asin padakulaon an satong agrikultura asin mag-producir kita nin bastanteng kakanon asin hilaw na materyales para sa satuyang populasyon, an sobra ipabakal sa iba.

Naguiguiromdoman ko kan ako nasa high school pa sarong Amerikanong padi an nagtukdo samuya na an agrikultura iyo an harigui kan ekonomiya kan nasyon.

Mala ta pigsubol an kadaklan samuya na mag-adal nin kursong agrikultura duman pa sa UP Los Baṅos, an iba sa Xavier University sa Cagayan de Oro City, an iba sa Mindanao State University sa Marawi City.

Nagtubod kami pati sa hulit na maski mag-eskwela sa luwas pero magbwelta sa lugar na namundagan, magtabang sa pagpa-uswag kan agrikultura kaiba an paguiromdom: “Bikolandia di ko babayaan”.

Sa 20ng gradwado sa UP College of Agriculture asin College of Forestry, marhay nang tolo o apat an nag-bwelta sa uma o sa Bikolandia tangarig magtabang sa pag-uma, asin kapalibotan, kadaklan nawalat sa Universidad bilang mga paratukdo, an iba nag-empleyo sa mga higanting kompaniya sa Manila asin sa abroad, dakul pa an nagpasiring sa Mindanao nagtabang sa mga plantasyon nin pinya asin batag duman asin kadakul an na-enganyar na magtrabaho sa mga darakulang banko kan gobyerno.

An makatristi pa idtong mga Thailanders, Vietnamese, Pakistani na nag-ereskwela sa UP Los Baṅos nagpuruli sa saindang mga lugar asin nagpadakul nin tinanom sa uma na pig-eexportar na lugod ngonyan sa Pilipinas. May sarong naguin Primer Ministro.

Si mga Pilipinong executives sa mga opisina asin mga bankero naka-kurbata asin naka-deresenteng bolos, sakay sa makintab na kotse alagad nag-aasa sa mga imported na pagkakan hali sa ibang nasyon pati na manok, orig asin turingan saka talusog.

Goodbye puyo asin mirapina.

Kan huring parte kan dekada 60 binukasan an International Rice Research Institute (IRRI) mismo si Presidente Lyndon Johnson kan Amerika, an espesyal na bisita, na iyo an pormal na nagbukas kan pankinaban na ahensiya na mapa-orog kan ani asin suplay nin paroy asin bagas bako lang sa Pilipinas kundi sa enterong Asya.

Paghali ko sa Milaor kan 1966 an uma mi sa likod kan harong sa San Antonio asin duman sa barangay Maydaso kadakul pang sira poon talusog sagkod turubog.

Pagpuli ko kan dekada 70 mayo nang sira sa uma ginaradan gabos kan mga pansumpit sa peste asin abono na guibo sa mga pabrika.

Kan nag-eeskwela ako sa high school poon tiercer anyo sagkod kuarto anyo may librong pigpabasa samo na may titulong “ The Farmer Says No”, an boot sabihon an mga para-uma kabali an sakuyang ama habo sa modernong teknolohiya asin bagong paagui nin pag-uma.

Marhay an presyo kan paroy pano pa an patas kan para-uma.

Kun ako dai napapasala inabot 40 sagkod 50 anyos bago nag-abot o ginamit an modernong teknolohiya patin post-harvest facilities, bastante asin libreng patubig alagad mahal an gastos sa pag uma bagsak man an presyo kan paroy pag-abot kan tig-ani.

Gabos pati pigpapatungod ta ginagastos sa pagpa-adal kan mga aki. Mayong laog an patas.

Pareho man an sistema na inabot kan ibang klase nin produktong agrikultural siring kan mga prutas, gulayon, burak asin sira hali sa tabang asin askad.

Hain na ngonyan an harigui kan ekonomiya na iyo an pag-uma?

Simbag: agricultural importation.

Ngonyan may rice tarification law na soboot mapa-uswag kan hanapbuhay sa uma alagad gutom an para-uma, negosyante sana na nakaka-jackpot lalo na an mga importers o idtong mga parabakal nin produktong agrikultural hali sa ibang nasyones kan kinaban.

Dikit na pati an kadagaan na gamit sa agrikultura ta kadaklan pigtutugdukan nin mga darakulang edificio, may mga darakulang negosyo arog diyan sa barangays Dalipay, San Jose asin San Vicente sa Rosario sa Naga, barangays Palestina, San Agustin asin San Jose kan Pili, sagkod duman sa banwaan na Libmanan na pinaka-dakulang municipyo kan Cam Sur.

Kadto an Cam Sur bilang pinaka-dakulang provincia bastante an suplay nin paroy asin bagas nakakapabakal sa Naga asin Legazpi sagkod sa Metro Manila ngonyan mayo na.

Sa siring na kamurugtakan masakit mag-asenso an mga saradit na Pilipino maguin mga taga-provincia asin taga-ciudad.

Maluya an negosyo, mayo pa nin tultol na pagkakan lalo na an pig-aapod na staple food kan mga Pilipino na iyo an bagas. Maski siisay na Presidente kan nasyon Bikolano o bako masasakitan sa siring na siristimahan.

Kun tios kita lalo kitang titilokon kan mga darakulang nasyon.

Iyo na ini an panahon na magparadangatan kita asin mahalon an buhay na itinatao satuya kan Mahal na Diyos alagad siyempre kaipuhan tabangan kan gobyerno na kita gabos mag-asenso.

Mabuhay an Pilipinas! Mabuhay an Pilipino!