Politika

Kun an sabi kan iba an Krismas aro-aldaw, an semana santa sero-semana, an Teacher’s Day sa bilog na taon, sa Pilipinas an politika aro-aldaw.

Segun ki depuntong Luis Robredo Villafuerte, an saro sa pinaka-madunong asin hararom na politiko sa bilog na Kabikolan, an politika negosyo. Natural ta ma-kapital ka dapat may delhinsya.

Idinagdag pa kan dating Ministro sa Negosyo kan nasyon, gobernador kan Camarines Sur asin congressman/assemblyman, an politika bako lang garo bilada kundi garo man lang pelikula. An titulo nagbabago, an mga artista iyo man, an bida pwedeng maguin kontrabida asin vice versa. Sa kasikatan an pelikula pwedeng magpatok sa takilya pero kun mapasala pwedeng langawon man.

Kaya nganing haloy an kasikatan asin paguiguin bantugan pag-ako kan publiko kan mga pelikula asin artista ninda, si Fernando Poe Jr. nagmukna nin FPJ Productions, si Dolphy may RVQ Production asin kadakul pang iba. Pero siyempre kun bakong nalalaos man inaabot nin pagurang, helang o kagadanan kaya minarumarom an saindang sirang asin kun minsan dagos nang nalilingawan.

Arog man kaiyan an politika kadto sagkod ngonyan.

An inabot ko kan ako sadit pa, an sabi kan mga gurangan na politiko kun mayong eleksyon makulog an saindang tuhod asin nasasakitan maglakaw, alagad kun tiempo politika biglang nabagsik asin nakakalakaw, nakakadalagan, nakakakampanya na, nakakainon-inom pa. Ngalas sinda kun tano ta siring. Kaya an sabi ninda sa mga juvenes maguin politiko kamo tanganing perming mabaskog an tuhod. Pero si nagsarabi kayan marayo naman ngonyan.

Sa politika na ako mismo nagparticipar durante kan Martial Law nag-iba an klima ta bako nang 2-party system o laban sana kan Nacionalista Party asin Liberal Party. An dominanteng partido kadto iyo an Kilusan Bagong Lipunan (KBL) o New Society Party na pigmukna ni depuntong Presidente Marcos.

An iba na nawaran nin taya digdi sa Bikol nagmukna kan pig-aapod na Bicol Saro, an iba man nag KBL pero sabi ninda an saindang partido Kilusan Bagong Liberal. An iba man nagdalagan Independiente pero may linyada na pig-aapod nindang Independent Party.

Si mga dai inaako sa KBL, an partidong bastante sa pondo kadto nagdaralagan man giraray bilang oposisyon pero kun garana na kampi na sa KBL. An K kasal, an B bunyag, an L lubong.

An PDP Laban pigmukna na kadto pero sabi ni Atty. Bentoy Manlangit saro sa mga harigue kan PDP sa Bikol, an saindang grupo palaban pero an saindang partido perming daing perak o PDP.

Pag-abot kan panahon ni Cory kan EDSA Revotuion ’86, si ibang politikong tarakot ki Cory nag-resign asin nag-retira, pero si iba man na makusog an boot asin hanapbuhay na an politika dating agit-agitan na KBL nagbaralyo sa Cory Coalition, asin nangarana pa. Kaya tuloy ang ligaya.

Si UNIDO digdi sa Cam Sur na nagpagana asin nagpasikat kan Apat na Aguila naguin kakampi na kan bagong administrasyon.

Maski si Presidente Cory nakamasid kadto na ini an panahon nin baralimbingan ta si mga Marcos biglang naguin maka-Cory.

Pero sa totoo lang nagbago an administrasyon hali ki Marcos pasiring ki Cory an pa sistema iyo man giraray. Ta an duwa, si Marcos asin si Cory pareho mayayaman asin ilustrado.

An masid ko kadto ta ako naguin alkalde lalong nagkusog an jueteng ta maski mga pulis naguiguin koryador, nagkusog an rebeldeng NPA ta an ibang sugo kan wala nagkakaralaog sa mga munisipyo asin harong-harong sa pag-hagad ayuda para sa saindang pag-iriba.

Si padalagan kan gobyerno maski binago na an Constitution iyo man giraray huli ta an liderato pareho dating mayayaman asin puderoso sa nasyon iyo an mga elitista asin oligarchs.

Kan ako maguin opisyal kan provincia an narisa ko lang na pagbabago iyo an sweldo kan mga opisyales kan gobyerno ta nagralangkaw asin nagka-igwa na nin mga modernong gamit arog kan mga vehiculo, aircon sa mga opisina asin pagtugdok nin kadakul na mga waiting sheds maski sain na parte kan mga provincia, an pagbugtak nin mga covered court, solar drier,pagcemento o pag-aspalto kan mga barangay roads, devolution kan mga servicio sa salud, social welfare asin agrikultura, kadakol na mga pa seminar asin convention kan mga opisyales kan LGU na nakaka-arabot-abot kun sain bako lang digdi maski sa ibang parte kan kinaban.

Asin an pagtao nin honorarium sa mga opisyales kan barangay pati mga tanods asin mga barangay health workers.

Kan dekada 70 sagkod 80 an mga opisyales kan lokal na gobyerno ralakaw-lakaw sana o kun dai masakay sa mga pampasaherong dyip o bus ta mayo pang kotse o SUV kan panahon na idto.

Pag-abot kan dekada 90 sagkod ngonyan hayahay na an mga LGUs ta igwa na nin pondo por medyo kan IRA( Internal Revenue Alottment).

Naguin mas puderoso an kamot kan lokal na ejecutivo lalo na kun kasurog an liderato kan provincia asin representante sa Congreso.

Nawara an Nacionalista asin Liberal, an pig-aapod na 2- party system na iyo an nagdodominar sa politka kan nasyon poon kan 1946 kan magka-igwa nin Independiencia an Pilipinas.

Pag 1972 kan panahon nin Martial Law, KBL an pinaka-makusog, daraog an gabos palibhasa partido ni Presidente Marcos.

Poon kan EDSA Revotion nagka-igwa nin multi-party system na pigtugutan kan 1987 Constitution kaya an nangyari nagka-igwa na nin kanya-kanyang partido arog kan Lakas, NUCD, PDP, Laban, Lakas ng Bansa asin iba pa na minadanay kun an saindang pamayo, para president minagana asin minatukaw sa Malacanang, si mga nagkakadaraog biglang naluya o nagkakaturunaw.

Digdi sa Camarines Sur pag-abot ni Luis Villafuerte kan dekada 70, 80 asin 90 nagbago na an timplada kan politika, siya an naguin pinaka-halawig na gobernador, naguin congressman pa, an saiyang sobreno na si Jessie M. Robredo halawig na sagserbe bilang alkalde kan ciudad nin Naga, an Puso kan Bikol, dai nungka nadaog sa halawig na panahon, naguin sekretaryo pa kan DILG asin an agom naguin Vice-Presidente pa na si Leni, an saiyang aki na si LRay (Luis Jr) naguin gobernador, naguin congresman pa, an saiyang maku-apo na si Migs (Luis Miguel) naguin gobernador tolong turno baad maguin congresman pa sa Rinconada sa maabot na Hulyo, asin an tugang na nguhod ni Migs na si Luigi (Italyano kan Luis) tibaad iyo pa magtukaw na gobernador sa Camarines Sur sa taon 2022.

Si dating magka-iriba sa UNIDO nagkawarasak na ngonyan. Si Alfelor suhay na, siring man si Andaya, an natada na lang an heridero ni Cea na si Sal Fortuno na dai man nadaog bilang congresman sa Rinconada, naka-congreswoman pa an saiyang agom. Siya man an pinaka-halawaig na vice-governor sa Cam Sur.

An pangaturugaan kan Bikol ngonyan iyo na magka-igwa nin sadering Presidente sa persona ni Vice-Presidente Leni Robredo.

Sa presenteng kamurugtakan asin pasistema nin politika sa Cam Sur an bana-bana kan kadaklan magana pa sa CamSur an Ubos kun Ubos kan mga Villafuerte pero sa ciudad nin Naga pwedeng dai na mangyari an Gabos kun Gabos ta si dating pag-iriba poon ki incumbent Mayor Nelson Legacion, dating Mayor John Bongat asin multi-milyonaryong si Tato Mendoza mabarak-bakan na, may kanya-kanyang makukusog na linyada. Matira ang matibay.

Pakatapos kan pagsunad nin kandidatura sa Comelec kan mga aspirante ngonyan na semana, may substitution pa o pagsarangli kan mga kandidato maski naka plantiar na kan saindang COCs. Kaya bako pang final an madaralagan sa eleksyon sa Mayo nurung taon. May mga suksuk pa yan, may mga hararom pang estratehiya tanganing manggana an mga opisyal na kandidato sa masunod na eleksyon.

Pero dai pa nawawara an kasabihan kan mga naenot na na an politika na an boot sabihon puputikan ka, lilinti-anan ka, titikason ka, kakakanan ka pa.

Saka an politika kuarta-kuarta sana.