Urban Kadlagan

Namamate ta ang init kan mga nag-aaging aldaw halos ma-tolong semana na. Kumpara sa nakaaging taon (2024), medio huri ngonian ang paglaog kan tag-init. Kan 2024, enot na semana pa sana nin Marso, naglibot kami sa mga tanuman kadto. Dikit sana ang naapektaran kadto ta nakaani na ang mayorya kan mga paratanom. Inabot man halos Php 1.5 Milyon ang danyos sa mga pananom lalo na sa mais ta dai na nagtalubong tultol dara kan kakulangan sa tubig. Dagdag ta na digdi ang pagbaba kan suplay kan tubig na inumon na mas nag-igting kan nakaaging taon man, ang mga konsumidores kulang sa turog o kinaipuhan mag-mata nin amay para magsakdo o mag-ipon tubig.

Kung hihilingon, igua man positibong epekto ang init. Madaling maalang ang mga nilabahan na sinablay. bako nang malumot ang mga pasilyo o mga lugar na tinutubuan kaini. Madaling maalang ang badion na sira, tapa o karneng pang chicharon. Marhay magpapresko asin magparigos sa dagat. Ini aplikable sana duman sa “tamang” init, bako sa klase kan init ngonian, halangkaw pirmi ang heat index o relatibong pagmate kan init. Kawsa ini kan “urban island heat” effect, sa presensya kan imprastraktura arog kan mga buildings, mga kongkretong harong, sementadong tinampo, mas nahaloy ang init ta mayo nin natural na saguman bakong arog kan mga lugar na may kahoy o tinanom o may haraning tubig siring kan salog,danaw o dagat.

Ang sakuyang personal na eksperiyensiya sa pagtanom, nagpoon lampas treintang taon na ang nakaagi. May inataman akong poon nin tapayas kadto, poon sa sadit na tanom hanggang magbunga. Binubo ko kasabay kan ibang mga masetas, darakula ang naging bunga kan tapayas, pinahinog mi sa poon. Ang ma-consuelo, naogma asin binakal sakuya ang enot na bunga ni Lolo Acoy (Lolohon ko sa ina). Sisay man dai maoogma kung may benta sa bunga kan saimong itinanom? Kan high school nagtaranom kami nin mais asin mga gulay parte kan T.H.E. subject mi. Pagtungtong college, nagka interes ako sa pagtanom nin mga herbs saka medicinal plants. Nagtanom ako sa tungod kan cuarto ko sa dormitorio kadto sa Los Baños.

Pakagraduar ko nin college, nadestino ako sa Nueva Ecija nin duwang bulan, duman naging farm manager ako nin duwang ektaryahon na permaculture farm. Ang permaculture sarong sustenableng paagi nin pagprodusir nin kakanon na pinapadalagan nin nagkakapirang prinsipyo nin kapalibutan. Pakatapos sa Nueva Ecija, naglipat ako sa Pasig dangan nag-uli na ako digdi sa Naga. Sa mga panahon na nasabi, dai ako nagpundo magtanom. Dai naging limitasyon ang espasyo ta dakul sanang paagi. Digdi sa Naga, si naka-landscape na garden, ginibo kong gulayan na may kaibahan nang herbs asin medicinal plants padagos. Simple sana ang rason kadto, mata sana ang nababasog kan aesthetics kan landscape gamit ang ornamental plants, mas importante nababasog man ang tulak.

Kan taon 2019, sa proyekto kan lokal na gobierno kan Ciudad nin Naga na Forest-in-Our-Midst (FOM) nanudan ko ang Miyawaki Method, sarong artipisyal na paagi nin paggibo nin sanggatos anyos na kadlagan sa laog sana nin sampulong taon. Sa pag-implementar kan FOM, nagtaranom nin native o endemic na kahoy. Sa dati kong tanuman nin gulay, nagpoon man ako magtanom nin mga kahoy kan kasagsagan nin pandemya.

Ang presensya nin mga kahoy natao nin lindong asin nakakapababa nin temperature, nasasara ang init kan saldang. Ma-presko. Mala kan nakaaging taon, iyo si nangyari sa samong natad na naging urban kadlagan. Maski sadit sanang lugar, siguro halos 40 square meters sana kahiwas. Naging madali man ang paghanap kan mga native trees na pananom dahil tinawan ako asin ang mga kabisto ko nin mga seedlings hale sa tanuman kan amigo kong si Miguel, na may adbokasiyang padagos na magtanom asin magpadakul pa nin mga native na kahoy.

Paghorop-horop. Tawan ta nin espasyo ang silenciong pag atid-atid asin kan satong ginigiromdom sa satong pagtubod. Kaakibat na kan buhay ang kasakitan, alagad nagiging mas makahulugan ini kung dinodolot kaiba ang satong mga pamibi. Sa huri, matrayumpo pirmi ang buhay.